Edebiyat ve psikoloji birbirini etkiler ve birbirinden etkilenir. Bu etkileşimin en iyi örneklerinden ikisi de Sophokles’in tragedyaları Elektra ve Kral Oidipus. Bu iki eser yüzyıllar sonra Sigmund Freud’un yaptığı çalışmaları adlandırmasında esin kaynağı olmuş diyebiliriz. Peki, Sophokles kim? Elektra ve Kral Oidipus ne anlatıyor? Freud’un bu eserleri kullandığı çalışma ne? Elektra kompleksi ve Oidipus kompleksi nedir?

Sophokles Kimdir?

Sophokles milattan önce 5. yüzyılda yaşamış bir Antik Yunan edebiyatçısı. Genellikle tragedyalarıyla tanınan Sophokles'in, Atina'nın kuzeyindeki Kolonos'ta doğması dışında hayatıyla ilgili günümüze ulaşmış bilgiler eksik veya yetersiz. Yaklaşık olarak milattan önce 497-496 arasında doğduğu ve milattan önce 407-406 arası öldüğü tahmin ediliyor. Sorunlu bir aile hayatına sahip olduğuna dair metinler bulunmakla birlikte bunların doğruluğu da kesinleşmiş değil. Oğullarının onu delilikle suçlayarak mahkemeye verdiğine dair de metinler bulunuyor. Hayatıyla ilgili en önemli kaynak Bios adlı eser ancak bu eserin de bazı kısımları silinmiş bazı kısımlarınınsa değiştirildiği düşünülüyor. Tüm bu bilgi eksikliğin rağmen kendisinin Antik Yunan edebiyatındaki en iyi ikinci tragedya yazarı olması su götürmez bir gerçek. 

Kral Oidipus Özet

Annesi Oidipus’a hamileyken bir rüya görür ve kocasından bir kâhine danışmasını ister. Kocası kral bir kâhine giderek geleceği öğrenmek ister. Kâhin, gelecekte kralın oğlunun kendisini öldüreceğini ve öz annesiyle evleneceğini söyler. Bundan dehşete kapılan kral ve kraliçe çocukları doğduğunda onun ellerini ve ayaklarını bağlayarak uzaklara götürüp ölüme terk etmesi için bir çobana verirler. Ancak çoban bu bebeğe acır ve onu uzaktaki bir krallıkta çocuğu olmayan bir kral ve kraliçeye teslim eder. Oidipus büyüdüğünde öz anne ve babasının bu kral ve kraliçe olmadığıyla ilgili dedikodulara katlanamayıp göç etmek için yola çıkar. Dar bir yolda karşıdan gelen bir arabadaki insanlarla yol kavgası yaptığı için arabadaki kişileri öldürür.

Vardığı krallıkta bulunan bir canavar yoldan geçenlere bilmeceler soruyor bilemeyeni ise öldürüyordu. Oidipus bu canavarın bilmecesini bilir ve aynı zamanda onu öldürür. Krallığı kurtardığı için dul kraliçe Oidipus’la evlenir. Yıllar sonra krallıkta bir veba salgını ortaya çıkar. Kral Oidipus bu salgını nasıl bitireceğini öğrenmek için kâhine danışır. Kahin, bir önceki kralı öldüren kişinin bu sarayda olduğunu ve o kişi cezalandırılmadıkça salgının bitmeyeceğini söyler. Bunun üzerine Oidipus katili aramaya başlar. Kahin, katilin kralı dar bir yolda öldürdüğünü söyler. Bunun üzerine Oidipus bazı şüpheler duyar. Uzun araştırmalar sonucu fark ederler ki önceki kralı ve aynı zamanda Oidipus’un babasını öldüren kişi Oidipus’tur! Böylece kehanet gerçekleşmiş olur. Oidipus babasını öldürmüş ve annesiyle evlenmiş olur. Buna dayanamayn kraliçe intihar eder; Oidipus da gözlerini oyup kızlarından – ve aynı zamanda kız kardeşlerinden- birini yanına alarak krallıktan gider.

Elektra Özet

Elektra oyunun başında sahnededir ve babası annesi tarafından öldürüldüğü için durmaksızın ağlar. Annesi doğal olarak bu ağlamaları hoş karşılamaz ve buna devam ederse onu uzaklara göndermekle tehdit eder. Bu tehditler sonucu Elektra’nın durumu daha da kötü bir hal alır ve babası için her şeyi yapabilecek hale gelir. Bu durumdayken intikam için aklına yıllar önce annesinden korumak için uzaklara gönderdiği erkek kardeşi Oretes gelir. Ancak daha sonra öğrenir ki kardeşi yıllar önce bir kaza sonucu ölmüştür. Bu planın da suya düşmesiyle Elektra’nın durumu iyice kötüleşir. Birkaç gün sonra saraya bir yabancı Oretes’in küllerini taşıdığını söyleyerek girer. Bu yabancının daha sonra Oretes’in kendisi olduğu ortaya çıkar. Oretes annesini ve annesinin sevgilisini öldürür böylece babalarının intikamı alınmış olur.

Freud'un Çalışmaları

Sigmund Freud, 19. yüzyılda yaşamış psikanalizin temellerini atan bir bilim insanı. Bilinçaltıyla ve çocuk gelişimiyle ilgili çığır açan çalışmalar yapmış bir insan. Freud, insanların doğumundan itibaren psikoseksüel gelişim aşamaları olarak adlandırdığı bir süreçten geçtiği ve kişiliğin önemli bir kısmının bu süreçte geliştiğini düşünür. Bu aşamalar başarılı bir şekilde tamamlanırsa sağlıklı bir kişiliğin ortaya çıkacağını iddia eder. Bu aşamaların sırasını belirleyen şeyin de erojen bölgeler olduğunu öne sürer. Freud’a göre “fallik evredeki” bir bozukluk erkek çocuklarda Oidipus kompleksine sebep olabilir.

Oidipus Kompleksi Nedir?

Oidipus kompleksi, Freud’un tanımladığı üzere, fallik evrede meydana gelen bir bozukluktur. Bu evrede erkek çocuk, annesine karşı bilinçsizce bir cinsel arzu besler. Bu arzu sebebiyle babasına karşı bir rekabet ve nefret duymaya başlar. Ancak çocuk, babasıyla kavga etmek yerine annesine sahip olabilmek için babasıyla kendisini özdeşleştirmeye başlar. Fallik evrede Oidipus kompleksi yaşayan çocukların büyüdüğünde cinsel kimlik kargaşası yaşayacağı veya sapkın bir cinsel kimlik sahibi olacağı düşünülür.

Elektra Kompleksi Nedir?

1913 yılında, Carl Jung adlı bir başka bilim insanı Elektra kompleksi kavramını ortaya atar. Bu kavram da Freud’un çalışması gibi adını Sophokles’in eserinden almaktadır. Elektra kompleksinde yine fallik dönemdeki kız çocukları babalarına karşı bir cinsel istek duyarlar. Bu istek sebebiyle annelerini rakip olarak görürler ve anneleri tarafından cezalandırılacaklarına inanırlar. Freud, bu kompleksin doğruluğuna inanmaz; kızların da aslında erkek cinsel organına karşı bir imrenme duyduklarını düşünür. Yani Freud’a göre kız çocukları da aslında erkek cinsel organına sahip olmak ister.

Özetle...

Sophokles Antik Yunan'da yaşamış en güçlü ikinci tragedya şairi. Sophokles'in yazmış olduğu Elektra ve Kral Oidipus adlı metinler yüzyıllar sonra Sigmund Freud'un çalışmalarını adlandırmasına ilham olmuş. Freud'a göre Oidipus kompleksi erkek çocuğun annesine duyduğu arzu sebebiyle babasına olan nefretini ve baba-oğul arasındaki rekabeti anlatır. Elektra kompleksi ise kız çocuklarının babalarına karşı bir arzu beslemesi ve bu sebeple anneleri tarafından cezalandırılacaklarını düşünmeleri olarak tanımlanabilir. 

Kaynakça

Kleinman P., Psiko101, Okyanus Yayınları, 2013

Taşçı V., Sophokles ve Antigone’si

Sophokles, Elektra, Türkiye İş Bankası Yayınları, 2012

Sophokles, Kral Oidipus, Türkiye İş Bankası Yayınları, 2011