Sosyal hayatta, iş hayatında, ikili ilişkilerimizde ve bazen içine doğduğumuz evde maruz kaldığımız bir şiddet türü: İSTİSMAR.

Yazar: Hilal Taylan - İstanbul Aydın Üniversitesi

İstismar dendiğinde akla genel olarak gelen ilk şey fiziksel istismar türleri olsa da günlük hayatımızda bulunduğumuz çoğu ortamda çeşitli istismar türleriyle karşılaşmaktayız. Bu yazımızda sosyal, psikolojik, aile içi istismar ve çocuk istismarı gibi istismar türlerini inceledik.

İstismar Nedir?

Kelime anlamı olarak başkasının iyi niyetini sömürüp kötüye kullanma ve hakkını gasp etme olarak bilinen istismar; genellikle bir bireyin başkası üzerinde güç ve kontrol sağlamasına sebep olan davranışlar olarak nitelendirilir. İstismarlar etik ve ahlaki yönden kabul görmeyen davranışlardır ve bireyler istismara her toplumda, koşulda ve kurumda maruz kalabilir. Kişilerin haklarını aleni ya da üstü kapalı şekilde ihlal edeceği bu istismarlar sonucunda bireyler ciddi fiziksel ve ruhsal etkilerle mücadele etmek durumunda kalabilir ya da can kayıpları meydana gelebilir.

İstismar Türleri

İstismar dendiğinde yaygın olarak ilk akla gelen cinsel istismar olsa da, istismar çok çeşitli ve her yerdedir. Bilinen istismar türleri ise; fiziksel, cinsel, psikolojik, zorbalık, çocuk istismarı, aile içi istismar, yaşlı istismarı, hayvan istismarı gibi sıralanabilir.

Sözlü İstismar/Psikolojik İstismar

Psikolojik ve sözlü istismarlar; yaygın olarak bilinen mobbing türünde bilinçli olarak yapılabildiği gibi, istismarcının bilinçsiz olarak da gerçekleştirebileceği bir istismar türüdür. Duygusal şiddet, duygusal istismar olarak da adlandırabileceğimiz psikolojik şiddet durumlarında failin mağdur kişi üzerinde duygusal olarak baskınlık kurarak onu sindirdiği gözlemlenir.

Bu davranışların duygusal sindirme, bir yaptırım yöntemi, toplumdan dışlama ve cezalandırma niyetlerinin arkasında yapıldığı gözlemlenebilir. Fail bu durumlarda; tehdit etme, küfür etme, bağırarak baskınlık kurma, belli başlı sözleri ya da daha önceden yapılan hataları bir silah olarak bilinçli ya da bilinçsiz şekilde kullanma, toplum içinde ya da özel olarak küçük düşürme, manipüle etme, devamlı eleştiri ve değersiz hissettirme gibi yollara başvurarak mağdurunun üzerinde baskı kurup elinde bir güç toplayabilir ve değersizlik duygusunu harekete geçirdiği mağdur üzerinde de istediği yaptırımları uygulayarak durumu lehine çevirebilir. En zor anlaşılan istismar türlerinden birisidir ancak iş yerinde, duygusal ilişkilerde ve aile içinde sıklıkla karşılaşılır.

Psikolojik istismar üzerine yapılan araştırmalar doğrultusunda, bu istismar türünün çok yaygın olduğu görülmüştür ve bu araştırmalar çoğunlukla kadınların maruz kaldığı psikolojik şiddet oranları üzerinedir. Dünya genelinde de açıklanmış oranlar olsa da; Türkiye İstatistik Kurumu’nun kadınlara yönelik yapmış olduğu araştırmaya göre Türkiye’de kadınların, hayatlarının herhangi bir döneminde psikolojik şiddete maruz kalma oranı %44’tür.

Heteroseksüel erkekler ve eşcinsel bireyler üzerinde yapılan araştırmalar da göz önünde bulundurulduğunda; psikolojik şiddete maruz kalmanın cinsiyetle direkt olarak alakası olmasa bile, psikolojik şiddetin cinsiyete yönelik maruz kalma oranının değiştiğini göstermektedir.

Bilinen psikolojik istismar türlerini şu şekilde sıralayabiliriz:

Küçük düşürme / Gözdağı verme
Mobbing / Zorbalık
Kurbanı suçlama
Nefret söylemi / Manipülasyon
Takipçilik / Sibertakipçilik
İlişkisel saldırganlık
Ebeveynsel yabancılaşma
Psikolojik işkence / Zihin kontrolü
Toplumsal veya bireysel sakınma
Zor yollu ikna / Taciz
Sözlü taciz
Gaslighting

Şartlar yerine getirildiği takdirde psikolojik şiddete maruz kalmak; Türk Ceza Kanunu’nun 96. maddesi gereği eziyet, 106. maddesi gereğince tehdit olarak yorumlanabilir.

Fiziksel İstismar

Geride gözle görülür izler bıraktığı ve sıklıkla karşılaşıldığı için en yaygın bilinen istismar türü fiziksel istismardır. Failin mağdur üzerinde fiziksel bütünlüğüne zarar vermesi amacıyla kalkıştığı bu davranış; gruplar halinde veya planlı olabildiği gibi, rastgele oluşan duygu yoğunluğunun dışa vurumu halinde de görülebilir.

Fiziksel istismar türleri şu şekilde sıralanabilir;

Vurmak

Yumruk atmak

İtmek, çekmek

Tokat atmak

Bir eşya ile vurmak

Çimdiklemek

Tekme atmak

Düşürmek

Dizle vurmak

Boğazlamak

Boğmak

Uyutmamak

Donmasını sağlamak

Yakmak

Elektrik ile şok vermek

Stresli bir duruma düşürmek (bağlamak vb.)

Yaralamak

Tehlikeli hayvanlara bırakmak

Taş atmak ya da silah ile ateş etmek.

Zehirlemek

Ekonomik İstismar

Şahsı maddi kazancı yüzünden sömürme, banka hesaplarına el koyma, finansal gücünden faydalanma, maddi kazancına el koyma ya da engelleme, mağdurun kartlarına el koyup finansal zarara uğratma gibi durumlar finansal istismarı içerir. Finansal istismarın çoğunlukla ikili ilişkilerde ortaya çıktığı gözlemlenir.

Çocuk İstismarı

Dünya Sağlık Örgütü’nün çocuk istismarına yönelik açıklamasına göre çocuk istismarı; çocuğun sağlığını, fiziksel ve psikososyal gelişimini olumsuz etkileyen, bir yetişkin, toplum ya da devlet tarafından bilerek ya da bilmeyerek uygulanan tüm davranışlar çocuğa kötü muameledir.

Daha detaylı bilgi için çocuk istismarıyla alakalı yazdığımız yazıya göz atın.

Cinsel İstismar

Her sosyal sınıftan, her cinsiyetten, her yaştan ve her meslek grubundan kişilerin başına gelebilecek bir istismar türü olan cinsel istismar; mağdurun faili tarafından istemediği cinsel davranışlara maruz kalmasını kapsar. Cinsel yönelimi hedef gösteren cinsiyet temalı sözler, cinsiyetini ihlal ve suistimal edecek istenmeyen cinsel yaklaşımlarda bulunarak rızasız cinsel birlikteliğe zorlamak gibi davranışlar cinsel istismar örneklerindendir.

Sosyal yaşantının, zaman zaman aile yaşantısının içinde karşılaşabilecek en yaygın istismar türlerinden birisi olması, bu tarz bir ihlale karşı önlem almanın zorlaşmasına sebebiyet vermektedir. Mağdurlar genellikle faillerini tanıdığı için meydan okumak yaygın olarak daha az karşılaşılan bir sonuç olmasıyla birlikte, şahıslar faillerini tanımıyorlarsa başa çıkmakta daha az zorlandıkları gözlemlenmiştir.

Rahatsız edecek boyutta gözle süzmekten, direkt tecavüze kadar uzanan geniş bir yelpazedeki cinsel istismar türleri, özellikle aile içinde karşılaşıldığında mağdur üzerinde fark edilmesinin güç olmasının yanı sıra karşı koymakta toplumsal kodlar nedeniyle daha da güçleşen bir vaziyet halini alıyor. Kurbanın ruhsal ve fiziksel tahribatını daha da derinleştiren bu durum karşısında diğer aile bireylerinin ve sosyal çevrenin durum karşısındaki özverisi, olayları daha karşı konulabilir hale getirebilmekte ve mağdurun daha iyi hissedebilmesi için önemli bir adım sayılabilmektedir.

Kişisel hakların korunup gelişmediği ve eğitimsiz toplumlarda meydana gelen cinsel istismarlar genellikle toplum tarafından örtbas edilmeye zorlanılmasının yanı sıra, mağdura gerekli desteğin verilmemesiyle beraber mağdur üzerinde ciddi problemleri beraberinde getirebilmektedir.

Cinsel istismar, toplumdan topluma değişkenlik gösterse de genelde kabul görmeyen bir davranış biçimidir. Ancak günümüzde bile hala eşcinsellere, seks işçilerine ya da toplumun yaygın ahlaki görüşlerine hizmet etmeyen kişilere uygulanan cinsel istismarın kabul gördüğü bölgeler mevcuttur. Durum bu şekilde anılsa dahi cinsel istismar hiçbir koşulda ve hiçbir sebeple onaylanmaması gereken ciddi bir suçtur.

“HİÇ KİMSE CİNSEL İSTİSMARA MARUZ KALMAK İSTEMEZ ve HİÇ KİMSE CİNSEL İSTİSMARA MARUZ KALMAYI HAK ETMEZ.”

Bu insani gerekçeler doğrultusunda da cinsel istismarın kabul edilemez olduğu, engellenmesi için şahıs kim olursa olsun her koşulda mücadele edilmesi, mağdurun korunmasının gerektiği bir suç olarak kabul edilmesi ve faili haklı çıkartmaya yönelik yapılacak her türlü davranışın ve sergilenecek tutumun önüne geçilmesi gerekmektedir.

Hayvan İstismarı

İnsanların bir hayvanı maruz bıraktığı şiddet, cinsel istismar ve yine insanlar tarafından bir hayvanın canına kast edilmesi gibi durumların “kabul edilemez şiddet” olarak kabul edildiği istismar türüdür.

Hayvanlara yönelik yapılan istismar ağırlıklı olarak sessiz bir şekilde halledildiğinden ötürü olayın failleri çoğunlukla yargılanamıyor. Aynı zamanda evcil hayvanın cinsel istismarı kabul edilemez bir durumken; inek, koyun gibi hayvanların istismarıyla karşılaşılan durumlarda bu hayvanlar insanın gelir kaynağı ve malı olarak görüldüğü için bedeli çoğunlukla cüzi miktarda bir para ödeme zorunluluğu oluyor.

Aile İçi İstismar

Yakın erkek ya da kız arkadaş tarafından da maruz kalınabilen fiziksel, cinsel, finansal yollu istismarları içeren ve direkt olarak birinci dereceden aile bireylerini de kapsayan istismar türüdür. Aile içi istismar her ekonomik ve sosyal durumdan, her cinsiyetten insanı içinde barındırdığı için her türlü grup risk altında sayılabilir.

Kaynakça

https://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0stismar

https://evrimagaci.org/istismar-nedir-istismar-cesitleri-nelerdir-10740