Yaprak Dergisi

Cumhuriyet döneminde çok partili sisteme geçiş süreci 1946-1950 tarihlerini kapsıyordu. Özellikle 1949-1950 yılları, seçimler dolayısıyla siyasi rekabetin arttığı, fikir ayrılıklarının yaşandığı, ilericilik-gericilik, halkçılık-milliyetçilik kavgalarının başladığı bir dönemdi. Bu çekişmeli süreç içerisinde Yaprak dergisi 1 Ocak 1949 tarihinde Ankara’da yayınlanmaya başladı. 

Kurucuları Garip akımının öncüleri olan Orhan Veli Kanık, Melih Cevdet Anday ve Oktay Rıfat’tı. On beş günde bir yayınlanan derginin toplamda yirmi sekiz sayısı çıkarıldı. 

Yaprak dergisinin tüm sayıları. Fotoğraf: Cihat Murat Yüksel.

Yaprak dergisi, kendisiyle aynı dönemde yayınlanan diğer dergilerden farklı olarak, yalnızca arkalı önlü basılmış bir yapraktan oluşuyordu. Dergi adını da buradan aldı. 

Yaprak dergisi biçimden çok anlatıma önem verdi. Yazar-okuyucu arasındaki sanat, sosyal ve siyasi hayat hakkındaki fikir alışverişleri de dikkat edilen konular arasındaydı. Dergi çoğunlukla okuyucunun taleplerini karşılamaya çalıştı ve sürekli dergideki değişikliklerden okuyucuyu haberdar etti. Dergide bulunan bölümlerden bazıları; Yeni Çıkan Kitaplar, Siyasi-fikir Yazıları, Batı’dan Sesler, Sanat Eleştirileri, Her Yazıda Bir Kelime’ydi. 

Yaprak dergisinde dönemin önemli eleştirmenleri, yazarları, şairleri ve ressamları bulunuyordu. Garip akımı öncülerinin yanında Sait Faik Abasıyanık, Cahit Külebi, Necati Cumalı, Fikret Mualla, Ahmet Muhip Dıranas, Cahit Sıtkı Tarancı ve Fazıl Hüsnü Dağlarca gibi dönemin sanatçı camiasından çeşitli isimlerin çalışmaları da dergide yayınlandı. Tüm bu yazarların ortak yönü ise laikliğe önem vermeleri, gerçekçi bir sanatı benimsemeleri, halkçılığı savunmaları ve hümanist olmalarıydı.

Fotoğraf: Günseli Sahaf Arşivi.

Yaprak dergisinde yazarlar sanatlarını “yeni ve ileri” şeklinde tanımladı. Derginin içeriği genelde aydın insanın rolü, demokrasi ve hürriyet mevzusu, Nazım Hikmet’in davasına destek olmak ve Halkevleri çerçevesinde ele alındı. Aynı zamanda basın özgürlüğü, halkın bilinçlenmesi ve bilimin gelişmesi gibi konulara da değinildi. 

Yaprak dergisi bir fikir ve sanat dergisiydi. Dergide öne sürülen tez, bilim ve sanatın asıl kaynağının sosyal yaşamda olduğu ve fikir hareketlerinin siyasete bağlı olduğuydu. Böylece dergi sadece sanat odaklı değil, günlük olaylar ve siyaset, ilericilik-gericilik faaliyetleri, halk-aydın ilişkisi, demokratikleşme ve laiklik konuları üzerine de yayınlar yaptı. 

Yaprak dergisinde insanın, sanatın ve fikirlerin takip etmesi gereken bir çizgi vardı. Buna dayalı olarak dergide aydın insanın görevi tarafsız olmamak, tarihsel vazifelerini tamamlamak ve halkçılığı benimsemek şeklinde tanımlandı. Dünya görüşü laiklik üzerine kuruluydu. Sanatta ise realist bakış açısına sahipti.

Yaprak dergisinin ilk sayısı.

Dergide ilerici-gerici tartışmalarında halkçı, yeni Türkçe’yi kullanan ve realist sanat ileri; halktan uzak, eski dili kullanan ve mistik sanat geri olarak nitelendirildi. Siyasette ise ileri ve geri tanımları laiklik ve gericilik üzerinden yapıldı.

Oktay Rıfat ve Melih Cevdet Anday gibi toplumsal tarafı öne çıkan bazı şairlerinin şiirlerinin Yaprak’ta yayınlanması derginin siyasal yönü daha da ortaya çıkardı. Yaprak dergisi ile Orhan Veli’nin şair kimliğinin yanında bir fikir adamı olduğu da kanıtlandı. 

Dergide hiçbir zaman halk gerici olarak tanımlanmadı. Yalnızca bazı partiler, yazarlar ve siyasetçiler gerici sıfatına sahipti. İlericilik ise çoğunlukla bilimsel bakış açısını ve dini dışlamayı kapsıyordu. 

Yaprak Dergisinin Amacı

Yaprak dergisinin amacı halkın bilim ve eğitim yoluyla kalkınmasını sağlamaktı. Dergide yazarlık yapan aydınlar her zaman Köy Enstitüleri ve Halkevleri’nin önemini vurguladılar. Güzel sanatların, bilimsel faaliyetlerin, ulusal kültürün desteklenmesinde ve halkın aydınlatılmasında bu kurumların belirleyici bir rolü olduğunu savundular.

Fotoğraf: Büşra Nur Sarı. 

Yaprak Dergisinin Yayın Hayatı

1949 yılında Orhan Veli Kanık, Oktay Rifat ve Melih Cevdet Anday, Necati Cumalı, Bedri Rahmi Eyüpoğlu, Sabahattin Eyüpoğlu ve Abidin Dino ortak bir düşünceyle bir dergi çıkarmaya karar verdiler. Derginin giderlerini Mahmut Dikerdem’in, yazı işleri ve sahipliğini de Orhan Veli Kanık’ın üstlenmesiyle Yaprak dergisi yayın hayatına başladı. 

Derginin mali destekçisi Mahmut Dikerdem olsa da derginin sahibi olan Orhan Veli, zamanla maddi sıkıntılar içerisine giren dergi için çeşitli eşyalarını satarak para problemlerini gidermeye çalıştı. 

Yaprak dergisi, Nazım Hikmet Ran’ın hapishaneden çıkarılması için grev yapıldığı zamanda Garipçilerin basındaki sesi oldu. Bu siyasi desteklerinden dolayı Yaprak dergisinin satışı çeşitli kesimler tarafından engellenmeye çalışıldı. 

Fotoğraf: Cihat Murat Yüksel.

Yaprak’ın son sayısı 1 Haziran 1950 tarihinde yayınlandı. Bu sayı ile yaz tatili için ara verilmesi amaçlanmıştı fakat sonraki dönemde Orhan Veli’nin aniden vefat etmesiyle dergi yayın hayatına geri dönemedi. Daha sonra Orhan Veli’nin anısına 1 Şubat 1951 tarihinde “Son Yaprak” isminde bir sayı daha çıkarıldı ve derginin yayın hayatı sona erdi.

Yaprak dergisinin Türkiye Sosyal Tarih Araştırma Vakfı tarafından arşivlenmiş tüm sayılarına buradaki linkten ulaşabilirsiniz. 

Kaynaklar:

https://tr.wikipedia.org/wiki/Yaprak_(dergi)#cite_note-Ta%C5%9F%C3%A7%C4%B1o%C4%9Flu32-4

 Çulhaoğlu, B. BİR “GARİP” DEMOKRATİKLEŞME: DEMOKRASİYE GEÇİŞ DÖNEMİNDE İLERİ VE GERİ KAVRAMLARININ KURGULANIŞI VE ORHAN VELİ’NİN YAPRAK DERGİSİ (1 OCAK 1949-15 HAZİRAN 1950). GENÇ ARAŞTIRMACILAR TARTIŞIYOR, 77.