Dün akşam yağmur yağdı. Bu nedenle dinozorlar hala yaşıyor. 

Günlük hayatımızda böyle bir argüman duyduğumuzda vereceğimiz tepkiler aşağı yukarı aynı olacaktır. Türkçe'ye Safsata (Logical Fallasy) diye çevirilen bu terim, bir düşünceyi temsil etmek veya argümanlarını daha iyi bir temele oturtmaya çalışırken yapılan yanlışlardır.

İlk bakışta etkileyici ve inandırıcı gibi duran bu safsatalar aslında manipülatif ve dikkat dağıtan yanlış sonuçlara varmamıza neden olmaktadır. Teoride basit olarak görülse de safsatalar günlük hayatımızda sürekli karşılaşmakta olduğumuz yanlış argüman kurma biçimleridir.

Safsataların türlerine gelmeden önce argüman nedir ve bir argüman nelerden oluşur sorularına cevap arayalım.

Argüman Nedir?

Monty PythonArgüman Kliniği adlı eserinde bu konuyu şu şekilde ele alıyor:

“Bir argüman, belirli bir önerme oluşturmayı amaçlayan bağlantılı bir dizi ifadedir. ... bir argüman entelektüel bir süreçtir ... çelişki, sadece diğer kişinin söylediği herhangi bir şeyin otomatik olarak kazanılmasıdır.”

Başka bir deyişle bir argüman gerekçelendirilmiş ifadelerden oluşur diyebiliriz.

Öncül(ler) + Sonuç(lar)/Hüküm(ler) = Argüman 

Bir tartışmayı kazanma veya kendi düşüncesini gerekçelendirme nedeniyle oluşturulan argümanları iki başlık altında değerlendirebiliriz. Bunlar geçerli (valid) ve geçersiz (invalid) argümanlardan oluşur. Fakat her geçerli argüman iyi bir argüman değildir. Örneğin “Bugün Çarşamba, dolayısıyla bugün çarşambadır.” Argümanı geçerli bir argümandır ama Sağlam (sound) bir argüman değildir.

En Çok Karşılştığımız Safsatalar

1) Straw Man Fallasy

Bu Safsata, karşınızdaki kişinin sizi çürütmeyi kolaylaştırmak için argümanınızı fazla basitleştirdiğinde veya yanlış tanıttığında ortaya çıkar. Gerçek argümanınıza tam olarak değinmek yerine, bu yanlışlığa güvenen konuşmacılar, kendi argümanınızın yüzeysel olarak benzer ama sonuçta eşit olmayan bir versiyonunu sunar ve sizi kolayca yenme yanılsamasını yaratmalarına yardımcı olur.

Örneğin:

A: Bence iş yerimizde bize yardımcı olacak birini tutmalıyız.

B: İşlerimizi kendimiz yapmak yerine paramızı dış kaynaklara harcamamız gerektiğini mi söylüyorsun? Bu, uzun vadede bize zarar verecek.

2) Ad Hominem 

Argümanın kendisi yerine argümanı ileri süren kişinin etnik kökeni, politik tutumu, dini görüşü gibi niteliklerini kullanarak karşıdaki kişiyi alt etme üzerine yapılan safsata türüdür.

Örneğin: Başka partiye oy veren birinin dediğini yapmayacağım.

3) Equivocation 

Bu safsata türü de aynı kelimenin farklı bir anlamından faydalanarak yaratılan hatalı çıkarımlardan oluşur.

Örneğin: Kanuna karşı gelenler hapse atılır. Sen yerçekimi kanununa karşı geldin. O halde hapse atılman lazım!

4) The Bandwagon Fallacy

Sırf önemli sayıda insanın bir önermenin doğru olduğuna inanması, onu otomatik olarak doğru yapmaz. Popülerlik tek başına bir argümanı doğrulamak için yeterli değildir, ancak genellikle geçerliliğin bağımsız bir gerekçesi olarak kullanılır. Bu tarzdaki argümanlar, argümanı doğrulayan popülasyonun gerçekten bunu yapmaya uygun olup olmadığını veya aksi kanıtların var olup olmadığını hesaba katmaz.

Örneğin: Birçok insan bu telefonun çok iyi olduğunu söylüyor, bu nedenle bu telefon iyidir.

5) The Appeal to Authority Fallacy

Bu safsata türünde, tek bir kişinin görüşüne güvenerek bir argümanın doğruluğunu tespit edemeyiz. Bu kişiye çok fazla güvendiğinizde, özellikle de bu kişi uzmanlık alanı dışında bir şeyi doğrulamaya çalışıyorsa, hızla tehlikeli hale gelebilir. Sırf iktidar konumunda olan biri bir şeyin doğru olduğuna inandığı için, onu doğru yapmaz.

Örneğin: İsviçreli bilim insanları bu konunun yanlış olduğunu kanıtladı, bu nedenle yanlıştır.

6) The Hasty Generalization Fallacy

Bu safsata, bir kişinin yetersiz kanıta dayalı olarak bir sonuca varmasıyla ortaya çıkar. Başka bir deyişle, bir önermenin geçerliliği hakkında onu desteklemek için yeterli olmayan kanıtlarla sonuçlara varmalarıyla oluşur.

Örneğin: İki kez soyuldum. İkisinde de beni soyan zenciydi. Artık zencilerden uzak duracağım, genellikle beni soyuyorlar.

7) Appeal to Belief

Bir iddianın doğruluğunu, insanların çoğunun ona inandığını savunarak kanıtlamaya çalışmaktan kaynaklanan safsata türüdür.

Örneğin: Tek boynuzlu atlar vardır. Çünkü insanların büyük bir kısmı onların varlığına inanıyor.

8) Argumentum ad Populum

Çoğunluğun benimsediğinin doğru olduğu inancından kaynaklanan safsata türüdür.

Örneğin: Sınavda kopya çekmem kötü bir şey değil, çünkü bütün sınıf kopya çekti.

9) Argumentum Ad Convenientiam

Bir şeyin, bazı insanlar üzerindeki yararlı etkilerinden dolayı doğru olduğu savından kaynaklanan safsata türüdür.

Örneğin: Yumurta fiyatını arttırmak gerekir, yoksa yumurta satanlar perişan olurlar.

10) False Dilemma

Başka seçenekler bulunduğu halde karşısındakini iki seçenekten birine zorlamadan kaynaklanan safsata türüdür.

Örneğin: Beni sevmiyorsan, benden nefret ediyorsun demektir.

Kaynakça:

Woods, John (2004). "Who Cares About the Fallacies?". The Death of Argument. 

https://blog.hubspot.com/marketing/common-logical-fallacies