Mobbing ile ilgili bir önceki yazımızda mobbing'in ne olduğunu anlatmış, belirtilerini ve psikolojik etkilerini açıklamıştık. Bu yazıda da "Mobbing'e uğradığınızı düşünüyorsanız hangi adımları atabilirsiniz, haklarınız neler, nerelere başvurabilirsiniz?" gibi konulara değineceğiz.

Mobbing'e uğrayan işçi ne yapmalı, hakları nelerdir?

Eğer işçi gerçek anlamda mobbinge uğradığını kanıtlayabiliyorsa,

İş Kanunu ve Yargıtay içtihatları, işçiye iş akdini haklı nedenle fesih hakkı tanır. Aynı zamanda İş Kanunu ve Türk Borçlar Kanunu'na göre işçi tazminata da hak kazanır.

Hukuk işçinin yanında

İspatlama konusunda Yargıtay Genel Kurulu şu kararı verdi:

"Mobbing'in varlığı için kişilik haklarının ağır şekilde ihlaline gerek olmadığı, kişilik haklarına yönelik haksızlığın yeterli olduğu, ayrıca mobbing iddialarında şüpheden uzak kesin deliller aranmayacağı; davacı işçinin, kendisine işyerinde mobbing uygulandığına dair kuşku uyandıracak olguları ileri sürmesinin yeterli olduğu, işyerinde mobbingin varlığını gösteren olguların mahkemeye sunulması halinde, işyerinde mobbingin gerçekleşmediğini ispat külfetinin davalıya düştüğü” şeklinde 04.10.2018 tarihli bağlayıcı nitelikteki bu karar dikkate alındığında, “kuşku uyandıracak olgular” işçinin mobbinge uğradığını ispat için yeterli olacaktır.

Yani işçinin durumunu kanıtlamak için mobbing tanımı içinde yer alan tüm durumlara maruz olmasına ve bunları kanıtlamasına gerek yok. Şüphe uyandıran durumlar ispatlaması yeterli.

Bu durumun karşısında da esas olarak şirketin iş yerinde bu mobbing'i yapmadığını kanıtlama zorunluluğu var.

Mobbing Nasıl İspatlanır, Kanıtları Nelerdir? 

Baskıya maruz kalan işçi mahkemede hakkını arayacağı zaman "kuşku uyandıran olguları" göstermesi yeterli. Bu konumdaki mobbing ispat edilirse İş Kanunu'nun 24. maddesi işçiye iş sözleşmesini haklı nedenlerle fesih hakkı veriyor.

Mobbing'in Hukuktaki yeri

Aşağıda yer alan maddeler bilgiler yol gösterme amaçlı yazılmış ve nihai yasal tavsiye değildir. Yasal tavsiyeler için avukatınıza danışmanız daha sağlıklı olur.

Anayasada Mobbing 

• 125. Madde: İdarenin her türlü eylem ve işlemine karşı yargı yolu açıktır
• 128. Madde: Memurların ve diğer kamu görevlilerinin nitelikleri, atanmaları, görev ve yetkileri, hakları ve yükümlülükleri, aylık ve ödenekleri ve diğer özlük işleri kanunla düzenlenir. Ancak, mali ve sosyal haklara ilişkin toplu sözleşme hükümleri saklıdır.
• 129. Madde: Memurlar ve diğer kamu görevlileri Anayasa ve kanunlara sadık kalarak faaliyette bulunmakla yükümlüdürler. Memurlar ve diğer kamu görevlileri ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ve bunların üst kuruluşları mensuplarına savunma hakkı tanınmadıkça disiplin cezası verilemez. Disiplin kararları yargı denetimi dışında bırakılamaz.

Türk Ceza Kanunu 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu'nda Mobbing

94. Madde [11]: Bir kişiye karşı insan onuruyla bağdaşmayan ve bedensel veya ruhsal yönden acı çekmesine, algılama veya irade yeteneğinin etkilenmesine, aşağılanmasına yol açacak davranışları gerçekleştiren kamu görevlisi hakkında 3 yıldan 12 yıla kadar hapis cezasına hükmolunur. Bu suçun işlenişine iştirak eden diğer kişiler de kamu görevlisi gibi cezalandırılır. Bu suçun ihmali davranışla işlenmesi halinde, verilecek cezada bu nedenle indirim yapılmaz.

Türk Borçlar Kanunu'nda Mobbing 

Yeni Borçlar Kanunu Madde 417: İşveren, hizmet ilişkisinde işçinin kişiliğini korumak ve saygı göstermek ve iş yerinde dürüstlük ilkelerine uygun bir düzeni sağlamakla, özellikle işçilerin psikolojik ve cinsel tacize uğramamaları ve bu tür tacizlere uğramış olanların daha fazla zarar görmemeleri için gerekli önlemleri almakla yükümlüdür.

İş Kanunu'nda Mobbing

Fazla mesai mobbing midir?

İş yerinde fazla mesai yaparak ve fazla mesai ücreti alabilirsiniz. Ya da bu mesai karşılığında fazla izin alabilirsiniz. Fakat işçinin bu haklarını yok sayarak işçiyi iş yerinde mesai saatlerinden fazla sürede iş yerinde tutmak, fazla mesai hakkını kötüye kullanmak ve işten geç ayrılmasına sebep olmak sürekli hale gelmişse ortada bir mobbing söz konusudur.

Fakat fazla mesai ile ağır iş yükünün arasındaki farkı iyi ayırt etmek gerekir. Normal mesai saatleri içinde ağır iş yükü psikolojik taciz sayılmayabilir. Yazımızın devamında buna da değineceğiz.

Kötü davranışlar

Kendinize yapılan kötü davranışı aşağılamayı, diğer işçilerden ayrıştırıcı üslubu, kapasitesinin üstünde işler yapılmaya zorlandığını şunlarla kanıtlayabilirsiniz: E-mail kayıtları, SMS, telefon yazışması gibi kayıtlar, kamera görüntüleri

Birkaç defa yapılan kötü davranışlar mobbing sayılır mı?

Yargıtay 9. Hukuk Dairesi'nin tanımına göre "mobbing tanımı" içerisinde yer alan ve işçinin maruz kaldığı durumların sistemli bir hale getirildiğinin kanıtlanması söz konusu. İşçinin bir defa maruz kaldığı durum bu tanıma göre mobbing sayılamaz. 

Mobbing Nasıl İspatlanır?

Üstteki başlıklarımızda hukukun işçiden yana olduğunu ve yeni tarihli kararla işçinin gerçekçi kuşku uyandıran bir kanıt sunmasıyla ispat etmesinin yeterli olduğundan bahsetmiştik. Mahkemede asıl iş iş yerine düşüyor. İş yerinin mobbing yapmadığını ispatlaması gerekiyor.

Mobbing'in ispatlanması iş yerinin ve koşullarının durumuna göre değişmekle beraber şu şekildedir:

Mobbing İspatlamak için 1: Kayıt bulundurmak

İş yerindeyken itibarınızı ve kuruluştaki konumunuzu zedeleyen niteliklerde tüm yazışmaları kaydedilebilirsiniz. Kopyaları alabilirsiniz.

Mobbing İspatlamak için 2: Günlük tutmak

Mobbing yaşanmaya başladığı an bir not defteri tutabilirsiniz. Tüm davranışları tarihleriyle, olaya şahit olan kişilerin isimleriyle ileride kullanmak ve mahkemede hatırlamak üzere not alabilirsiniz. 

Mobbing İspatlamak için 3: E-mail, SMS, Whatsapp konuşmaları

Yöneticilerin işçiye yazdığı e-mail'ler, SMS'ler, Whatsapp, Telegram, şirket içi yazışma programı vb. yazışmalar da kanıt olarak sunulabilir. Çalışma saatlerinin dışında sistemli bir şekilde buralarda yazışmaların yapılması da mesai dışı çalışmadan dolayı mobbing'e girer.

Mobbing İspatlamak için 4: Telefon ses kayıtları

İşle ilgili yapılan, çalışma saatleri dışında ve fazla mesaiye kanıt oluşturan kayıtlar ispat niteliğinde. Bu kayıtları operatörden talep edebilirsiniz.

Mobbing İspatlamak için 5: Sosyal medya yazışmaları

Facebook, Instagram, Twitter ve benzer yerlerde işçiyi rencide edecek yorumlar da mobbing olarak değerlendirilir. Fakat bu durumda işçi bu platformlarda "şirketin itibarını zedeleyecek" yorumlar yapmamış olmalıdır.

Mobbing İspatlamak için 6: Şahit iş arkadaşları

İş yerinde yaşanan sorunlara tanık olan iş arkadaşlarının mahkemede işçinin lehine tanıklık yapma hakkı var.

Mobbing İspatlamak için 7: Reçete ve hastane raporları

Mobbing'e uğrayan işçi yaşadığı durum nedeniyle psikolojik tedavi, ilaç tedavisi görüyorsa hastane raporlarını ve reçetelerini delil olarak gösterebilir.

Mobbing için Nereye Başvurulur?

Eğer psikolojik tacizle karşı karşıya olduğunuzu düşünüyorsanız şuralara başvuru yapabilirsiniz.

• Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı,
• Anayasa Mahkemesi,
• CİMER
• Alo 170
• Kamu Görevlileri Etik Kurulu
• Kamu Denetçiliği Kurumu,
• Türkiye İnsan Hakları Kurumu 
• İl, İlçe İnsan Hakları Kurulları

Mobbingle Mücadele Derneği

Türkiye'de 10. yılını kutlayan ve birçok ilde merkezi bulunan Mobbingle Mücadele Derneği, bireysel olarak mağdur işçilere destek oluyor. Eğitim programları, kurumsal programlar ve akreditasyon programları düzenliyor.

Yaşadığınız durum tanıma uyuyorsa

Dernek tarafından mağdura bu olumsuz durumu ortadan kaldıracak tedavi süreçleri öneriliyor. Psikolojik destek veriliyor. Mobbing'i bitirmek için iş yeriyle pozitif metodlarla iletişim kurularak çözüm üretiliyor.

İnsan kaynakları uzmanları, arabulucular, uzlaştırıcılar devreye girerek çözüm bulmaya çalışıyor. Bu metodun sonuç vermemesi halinde mağdur olan işçiye hukuki destek veriliyor. Dava açılması, dava sürecinin kontrolü ve sonuçlanması aşamasında dernek işçinin yanında olur. Mentorlükle  işçiye yol gösteriliyor.

Dava sürecinde mağdur işçi ya da işçinin avukatı talebi ile mahkemelere istenirse dernek tarafından mütalağa veriliyor. Derneğin yönetim kurulu kararıyla duruşmalara müdafi sıfatıyla katılım desteği veriliyor.

Mobbing Mağduru Başvuru Formu

Mobbingle Mücadele Derneği'nin sitesinde yer alan bu formu ziyaret ederek doldurabilir, uğradığınız mağduriyetin psikolojik taciz sayılıp sayılamayacağını teyit edebilirsiniz. 

Başvurunuz derneğin uzmanları tarafından akademik ölçeklerle değerlendiriliyor. Sonra psikolojik taciz var mı, yok mu inceliyorlar. Hukuktaki mobbing tanımıyla yaşanan mağduriyetin uyumluluğunu ele alıyorlar. Mağdura e-mail gönderilerek haber veriyorlar.

Mobbing Başvurusu veya Dava Sonucunda ne Kazanabilirsiniz?

En az bir sene çalışma süreniz bulunuyorsa, mobbing gerekçesiyle haklı fesih yoluna başvurursanız, kıdem tazminatına hak kazanabilirsiniz.

İş yerinde yaşadığınız olayın koşullarına bağlı olarak kötü niyet tazminatı ya da ayrımcılık tazminatı istemeniz mümkün.

Yine, yaşadığınız olayları değerlendirmek koşuluyla Türk Borçlar Kanunu, Türk Medeni kanunu ve diğer mevzuatta ön görülen tazminatlardan faydalanmanız da söz konusu.

Mobbing sayılamayacak durumlar

Hukuk işçinin yanında ve "kaygı verici durum" delil olarak geçiyor. Yine de her zaman tespiti çok net bir durum değil. Çünkü bu konu "disiplinlerarası" bir alan. Bu disiplinlerin arasında çalışma psikolojisi, psikiyatri, iş yeri hekimliği, adli tıp, çalışma sosyolojisi gibi birçok farklı uzmanlık alanı var.

Fazla iş yükü mobbing olmayabilir

En çok mobbing davası açılan konu aşırı iş yükü. Bu durum sektörden sektöre ve şirketin kendi içindeki çalışma şartlarına göre değişebiliyor. Bu nedenle kesin mobbing vardır diyemeyiz.

Yöneticiniz sizi inciten, küfür ve hakaret eden biri ise  sayılmayabilir 

Yöneticinin bireysel olarak hakaret eden, küfür eden, incitici davranışlarda bulunan biri olması ortada kesin mobbing olduğunu garanti etmez. Yöneticinin verdiği fazla iş yükü de aynı şekilde. Esas alınan konu yukarıda da belirttiğimiz gibi, bu kötü davranışla sizi şirketten uzaklaştırma amacı var mı yok mu? Fakat bu durumda ne yapabilirsiniz? İş Kanunu içinde işveren işçiye hakaret eder, şeref ve haysiyetine dokunan sözler sarf ederse işçinin tek taraflı feshetme hakkı vardır. Bu geçerli bir gerekçedir.

Eşit davranma borcuna aykırılık nedir?

Diyelim ki bir şirkette çalışıyorsunuz ve sizden daha az deneyimi, uzmanlığı olan, daha az eğitimli bir astınıza sizden daha fazla maaş veriliyor. Başka bir örnekle herkese zam yapılırken sizin zammınız yapılmıyor, ikramiyelerden herkes alabilirken siz alamıyorsunuz. İşte bu durumlar "Eşit davranma borcuna aykırılık" olarak değerlendirilir. 

Bu durumlarda 4 aylık maaşınız değerinde "ayrımcılık tazminatı" talep edebilirsiniz. (Kaynak: kigem.com)

Bu durumlar haklı birer fesih sebebi olsa bile kesin olarak mobbing vardır denemez. Konuyu yaşadığınız vakalar özelinde avukatınızla değerlendirmeniz sağlıklı olur.