Anlamak için bakışımızı çevreden kendi içimizde derinlere yönlendirdiğimiz, bilinçaltı yolculuğunda kaybolduğumuz bir David Lynch filmi.

Yazar: Ayça Karakaya - Akdeniz Üniversitesi

“İnsanın kendi içine dalarak ulaşabileceği harika bir mutluluk ve bilinç okyanusu vardır." David Lynch

Mavi Kadife filmiyle Lynch, Hollywood filmlerine ve bu filmlerde sunulan Amerika temsiline eleştiri getirirken düş ve gerçeğin birbirine karışımını postmodern bir anlatıyla izleyiciye sunar.

1986 yılında prömiyerini Toronto Film Festivalinde gerçeklestiren filmin başrollerinde, Kyle MacLachlan, Isabella Rossellini, Dennis Hopper ve Laura Dern yer alıyor. IMDb puanı 7,7 olan bu film David Lynch'e, Oscar'da En İyi Yönetmen Ödülü adaylığını getiriyor.

Mavi Kadife Filminin Konusu

Mezun bir genç olan Jeffrey geçirdiği kaza sonucu hastanede yatan babasının dükkânını işletmek üzere, doğduğu eve, Lumberton’a gelir. Babasını hastanede ziyaret ettikten sonra, eve dönerken bahçede kesik bir kulak bulur. Jeffrey oldukça heyecanlanır, karşı koyamayacağı bir merakla bu kulağın gizemini ortaya çıkarmaya çalışır. Sandy ise Jeffrey'in merakından etkilenir ve ona yardım eder. Dedektif olan babasından öğrendiği bilgilerle Sandy, Jeffrey’e bir gece kulübünde şarkı söyleyen Dorothy Vallens’ten bahseder.

Jeffrey, gizlice Dorothy’nin evine girer fakat kadın onu fark eder. Dorothy ve Jeffrey arasında gerginlik yaşanırken kapı çalar ve Jeffrey tekrardan saklanmak zorunda kalır. Gelen Dorothy’nin sapığı Frank’tir. Jeffrey gizlendiği dolabın içinden Frank’in kadına zorla sahip olması ve şiddet girişimini izler. Frank, Dorothy'nin kocasını ve oğlunu kaçırmış, bu durumu kullanarak da onu adeta seks kölesi haline getirmiştir. Jeffrey, gözlerinin önünde gelişen bu olaydan sonra Dorothy’nin evine sık sık uğrar, birbirlerinden etkilenirler ve aralarında bir ilişki başlar. Frank bir gün Jeffrey’i Dorothy’nin evinde görür ve Jeffrey gerçek şiddetle o zaman tanışarak, karanlık hayatın bütün kötü ve pis yönlerini görür. Filmin finalinde Jeffrey, Frank’i öldürür ve Dorothy oğluna kavuşur.

Davıd Lynch, “Her şeyin ne anlama geldiğini ya da nasıl yorumlanacağını bilmemek daha iyidir, çünkü aksi takdirde olayları kendi akışına bırakmaya korkarsınız. Psikoloji, gizemi ve büyü niteliğini yok eder. Anlamlardan konuşmak beni çok rahatsız ediyor. Çünkü anlam çok kişisel bir şeydir ve herkese göre değişir…” dese de, filmlerinde seyircinin bilinçaltında oldukça derin anlamlar yaratan simgesel bir dil oluşturur.

Freud’un Psikoseksüel Gelişim Kuramı

Filmin birçok sahnesinde yönetmen Lynch, Freud’un psikoseksüel gelişim kuramından yararlanarak simgesel bir anlatımda bulunmuştur.

Freud, kişilerin hareketlerinin altında yatan nedenleri ve kişiliğin oluşumunu bazı kavramlarla tanımlamaktadır. Freud kişiliğin gelişiminde cinselliği ve bilinçaltını temel almıştır. Freud'a göre zihin üç temel kavramdan oluşur. Bu kavramlar sırasıyla id (alt bilinç), ego (benlik) ve süperego (üst benlik) olarak adlandırılır. Zihnin temelini oluşturan bu kavramlar birlikte yer almalarına rağmen farklı düzlemlerde işlevlerini gösterdiğini, alt ve üst bilincin ise çatışma içinde olduğunu düşünüyordu. Bu kurama göre id bilinç dışına, ego ve süperego ise bilinçaltına karşılık gelmekteydi.

Freud, insan kişiliğinin gelişiminde altı yaşına kadar yaşanılanların önemli rol oynadığını; bu dönemlerde cinsel gelişimin kişiliğin oluşumunda çok etkili olduğunu söylemektedir. Freud'a göre cinsel gelişim; Oral dönem, Anal dönem, Fallik dönem, Latent dönem ve Genital dönem olmak üzere 5 evreden oluşur. Mavi Kadife filminde Jeffrey üzerinden Fallik dönem ve bu dönemde oluşan Oedipal evre anlatılır.

Bu simgesel anlatımı en net gördüğümüz sahne: Dolapta saklanan Jeffery, Dorothy ve Frank’in birlikteliğini görür bu sırada Frank “anneciğim, anneciğim” diyerek Dorothy’e seslenirken o da “Annen seni seviyor Frank” şeklinde yanıt verir. Bu rahatsız edici, şiddet dolu beraberlik bittiğinde Jeffrey dolaptan çıkıp Dorothy’e sarılır ve Dorothy ona oğlunun adıyla seslenir. Jeffrey anne ve babasının birlikteliğini izleyen çocuk konumundadır.

Karşıtlıklar ve Amerikan Rüyası

Mavi Kadife zıtlıklar üzerine kurulmuş bir filmdir, ama her durumda ve fırsatta ikili yapıları teker teker çökertir ve sorunsallaştırır. Filmde bulunan zıtlıklar ve çelişkiler için ise David Harvey şöyle söyler; “Filmin ana karakterini birbiriyle hiç bağdaşmayan iki dünya arasında gidip gelirken görürüz; bir yanda liseliyle, drugstore kültürüyle 50’li yılların Amerika'sının geleneksel kasaba hayatı. Öte yanda uyuşturuculardan, ruh hastalarından; cinsel sapkınlıklardan örülmüş tuhaf, şiddet dolu, cinsellik delisi bir yer altı dünyası”.

Amerikan rüyası ve yeraltı dünyası karşıtlığı Sandy ve Dorothy karakterleri üzerinden anlatılırken Jeffrey, bu iki dünyayı içinde barındıran karakterdir. Lynch’in yarattığı karşıtlık aslında birbiriyle iç içedir. Bu karşıtlık tek bir yaşamın, var olan dünyanın yansımalarıdır. Lynch, Amerikan rüyasını bir yanılsama olarak sunar.

Lynch’in filmde özellikle mavi rengi kullanımı göze çarpmaktadır.

Dorothy sahnede “Blue Velvet ”şarkısını söylerken çekiciliği ile mavi renk bir ışığın altında duruyor, Frank eve geleceğinde ise onun için hazırlanıp mavi kadife elbisesini giyiyor. Bu sahneleri ve Freud’un kuramını dikkate aldığımızda mavi rengin erotizm, tutku ve arzuyu temsil ettiğini anlıyoruz. Bu renk ile bütünleşen Dorothy’i filmin arzu nesnesi olarak görebiliriz.

Bobby Vinton’un hem film müziği olarak kullanılan hem de filme adını veren Blue Velvet şarkısı ise Dorothy karakterinin yorumuyla film bitince dahi aklımızda çalmaya devam ediyor.

Filmin başında kamera yavaşça kulağın içine girerken arka planda çalan müziğin sesi kısılıyor ve farklı bir ses duyuyoruz; bu ses kulaklarımızı kapattığımızda duyduğumuz sese benzer. Lynch, bu sahne ile izleyeceğimiz olayların zihnimizin içinde bir yolculuk olduğu mesajını veriyor. Filmin sonunda ise kamera hareketiyle yakınlaştığı kulaktan çıkması, olayların bittiğini ve yolculuğu tamamladığımızı gösterir nitelikte.

Lynch, mutlak evrende güzelliğin ve kötülüğün iç içe bulunduğunu düşünmektedir. Bu düşüncesinide güzel başlayan görüntülerin içinde barındırdığı acımasız ve ürkütücü olayların yaşandığı, "Mavi Kadife" filmiyle izleyiciye anlatır.