Açılışından bir yıl sonra geçirdiği yangın, yıkım kararı ve yeniden inşa edilmesi ile AKM

Yazar: Sinem Öz - Yıldız Teknik Üniversitesi

Atatürk Kültür Merkezi (AKM) açılmasından yıkımına kadar pek çok farklı isim ve işlevle kullanıldı; yıkımından önce ise en son kültür merkezi olarak hizmet verdi.

AKM’den Öncesi: Erken Plan Dönemi

AKM’nin açılışı 1969 yılında gerçekleşti, fakat ortaya çıkış fikri çok daha öncesine dayanıyor. İstanbul için 1934 yılında mimar Henri Prost tarafından 3 ana yerleşim bölgesi kararlaştırıldı:

Tarihi Yarımada ve karşısında Galata civarı
Üsküdar
Kadıköy

Bu yerleşim yerleri arasında Galata ve çevresi için Maçka, Harbiye, Taksim ve Dolmabahçe arasında yaklaşık 20 hektarlık bir park önerildi. Bu yıllarda konut ve eğlence yapıları ile çevrelenmiş Taksim için yeşil bir dinlenme alanı ve yeni bir eğlence merkezi gerekli görüldü. Henri Prost tarafından planlanmaya başlayan Taksim projesine aynı zamanda bir açık hava tiyatrosu, sergi salonları ve spor merkezi de eklendi.

Henri Prost 1936-37 yıllarında İstanbul için bir nazım imar planı hazırladı. İsmet İnönü’nün onayı ile yürürlüğe giren bu plana göre Topçu Kışlası ve çevresindeki mezarlıklar parka dönüştürülecek ve Taksim Meydanı’na bir opera binası açılacaktı.

İlk Tasarım: İstanbul Operası

Henri Prost’un önerisi ile Fransız Mimar Auguste Perre, opera binası projesi için İstanbul'a geldi, fakat İkinci Dünya Savaşı nedeni ile proje gerçekleşemedi. Daha sonra Mimar Feridun Kip ve Rükneddin Güney’e ait opera binası projesi onaylandı. İstanbul Belediyesi’nin Elektrik İdaresi’ne ait konağın arazisini tahsis etmesi ile opera binasının temelleri 1946 yılında atıldı. Mali yetersizlikler sebebi ile inşaat 10 yıl sonra, 1956’da devam edebildi.

Opera Binası’ndan Kültür Sarayı’na

Güney ve Kip’in güncellenen projesi ve Mimar Hayati Tabanlıoğlu’nun projesi yeni öneriler olarak sunuldu ve en son Tabanlıoğlu’nun projesi seçildi. Başlangıçta sadece opera binası olarak düşünülen bina bazı değişiklikler ile 1969’da İstanbul Kültür Sarayı adıyla açıldı.

1969 Yılından bir gazete haberi

Açıldıktan bir yıl sonra, 27 Kasım 1970’te İstanbul Kültür Sarayı çıkan büyük bir yangın ile kullanılamaz hale geldi. Arthur Miller’in “Cadı Kazanı” isimli oyununun temsili esnasında çıkan yangında can kaybı olmadı, fakat bina içinde tarihi ve manevi önemi büyük bir çok eser yok oldu.

İkinci kez Hayati Tabanlıoğlu’nun projesi ile yenilenen bina, 6 Ekim 1978’de Atatürk Kültür Merkezi ismi ile yeniden açıldı.

Hayati Tabanlıoğlu AKM’nin önünde

AKM’nin Kapanma ve Yenilenme Süreci

2005 yılında AKM’nin ekonomik ömrünü tamamladığı öne sürülerek dönemin kültür bakanı Atilla Koç tarafından yıkılması önerildi. Ancak mimarlık camiası, sanatseverler ve basının desteği ile AKM kültür varlığı ilan edildi ve yıkım iptal oldu. 2008’in Kasım ayında yenileme projesi için yeniden Tabanlıoğlu Mimarlık görev aldı.

Bugün, yenilenen Atatürk Kültür Merkezi’nin inşaatı devam ediyor. Proje tamamlanınca içinde 2500 kişilik bir opera binası, 800 kişilik konser salonu, oda tiyatrosu, kütüphaneler, kafeler ve restoranlar bulunacak.

Atatürk Kültür Merkezi'nin (AKM) Değeri

Opera Salonu

AKM giriş kapısı

Tarihsel, simgesel, mimari ve kültürel açıdan değeri yadsınamaz bir kültür yapısı olan AKM, Taksim Meydanı ve tüm İstanbul için kent belleğinin yeri doldurulamaz bir parçası. Farklı zaman dilimlerinde, farklı işlevlerde yeniden kapılarını açmış olmasıyla bir çok farklı kimlik kazanmış. Dönemin mimarisi ile uyum içerisinde; sade süslemeleri, meydandan bakıldığında algılanan heykelsi ifadesi ve özenle seçildiği anlaşılan iç dekorasyon malzemeleri ise AKM’yi özgün kılmış.

Büyük sahnede prova, Salt Galata arşivi