Yönetmenliğini Sidney Lumet’in yapmış olduğu 1957 yapımı ünlü psikodrama filmi 12 Kızgın Adam; 18 yaşında bir gencin suçlu olup olmadığı üzerinden yaşamına veya ölümüne karar vermekle sorumlu olan 12 kişilik bir jüri heyetini ve 1 saat boyunca verecekleri karar üzerinde oynadıkları satrancı anlatıyor.

Filmin başrollerinde Henry Fonda'nın yanında Lee J. Cobb, Ed Begley, E.G. Marshall ve Jack Warden gibi isimler yer alıyor. Peki 12 Kızgın Adam filmi 60 yılı aşkın süredir nasıl hala en unutulmaz filmler arasındaki yerini koruyor?

Sidney Lumet Kimdir?

Sidney Lumet; Amerikalı yönetmen, prodüktör ve senaryo yazarı. Yaşamı boyunca 50'nin üzerinde filme imza atmış. 1957 yapımı 12 Kızgın Adam, Sidney Lumet’in ilk uzun metraj filmi olma özelliğini taşıyor. Kimi eleştirmen için yönetmenin bu ilk filmi, aynı zamanda da en iyi filmi olarak anılıyor. Lumet’in 12 Kızgın Adam’la kazanmış olduğu başarısı, televizyon yönetmenliğinden sinema film yönetmenliğine ilk başarılı geçiş dalgasının da öncüsü kabul ediliyor.

Çocukluğu Büyük Buhran döneminde New York’ta geçmiş olan Lumet, yoksulluğu ve yolsuzluğu çok yakın bir pencereden görerek yetişmiş. Çok küçük bir yaşta demokrasinin ve adaletin önemini bu sayede kavradığını söyleyen ünlü yönetmen, filmlerinde de özellikle bu temaları işlemeyi tercih etmiş.

Sidney Lumet, günümüzde Hollywood’un en üretken yönetmenleri arasında gösterilir. Kendisi kariyeri boyunca neredeyse her yıl 1 film çıkararak 50’den fazla filmin yönetmenliğini yapmış. Aynı zamanda çalıştığı ünlü aktörler ve onları yönlendirme becerisiyle bir “oyuncu yönetmeni” olarak önemli bir ün edinmiş.

Kendi adına kazanmış olduğu bir Oscar bulunmasa da Lumet, 12 Kızgın Adam’daki yönetmenliği de dahil olmak üzere 5 Akademi Ödülü’ne aday gösterilmiş. 2005 yılında ise Akademi Onur Ödülü‘nün kazananı olmuş. Yönetmenin filmlerinden 14’ü, Akademi Ödülleri’ne aday gösterilmiş ve başka birçok ödülün de sahibi olmuş.

Sidney Lumet Filmlerinin Ortak Özellikleri

Sisteme Karşı Duran Yalnız Kahraman

Sidney Lumet’in filmlerinde bir gruba karşı gelen ve kendi inancı uğruna isyan eden bir karakteri görmek şaşırtıcı değil. Aynı yapıyı ve karakteri 12 Kızgın Adam filminde de görürüz. Lumet’in isyancı kahramanları, “sisteme kafa tutacak cesareti bulan, sistemin karşısında durabilen küçük adamlar”dır.

Bu “cesur küçük adamların” göstermiş oldukları direncin hikayesi; mücadelenin haklı olup olmamasıyla değil, ona ne kadar inandıkları ve bu uğurda ne kadar samimi olduklarıyla ön plana çıkar. 12 Kızgın Adam'ın 9. jürisinin sözlerindeki gibi: "Diğerlerinin alayı karşısında yalnız durmak kolay değildir."

Bağlılık ve Tutkunun Bedeli

Gençlikle doğan idealizmin, umutsuzluk ve yolsuzlukla mücadelesini tema edinmiş filmleriyle tanınan Lumet; 2006 yılındaki bir röportajında şu sözleri dile getirmiş: “Bağlılıkların ve tutkuların peşinden gitmenin bedeli, bu bedellerin diğer insanlar üzerinde yarattığı etkiyi gözlemlemek benim için her zaman büyüleyici olmuştur.”

Bu konsept, yönetmenin bütün filmlerinin merkezinde karşımıza çıkar. Karakterleri; bağlı oldukları, onları yönlendiren keskin inanç ve duygularla kendini gösterir. Çoğunlunlukla sosyal adalet inancı, dürüstlük, suçluluk veya kıskançlık duygusu, bir amaç uğruna edilmiş yalnız bir isyana duyulan inanç gibi etmenler; karakterlerine nefes veren temel duygulardan olur. 12 Kızgın Adam filminde, bu duyguların 12 jüri üyesi üzerinde zekice işlendiğini ve kompleks kişiliklerinin bu temel taşlar üzerine kurulduğunu görürüz.

12 Angry Men:12 Kızgın Adam Filminin Kazandığı Ödüller

Kazandığı 17 ödülün yanında, 3 Oscar adaylığı başta olmak üzere toplam 13 adaylığa sahip film; geçmişte hakkında çok söz ettirmiş ve büyük beğeni toplamış. Günümüzde “mutlaka izlenmesi gereken filmler” arasında gösterilmesinin yanı sıra, IMDb’de de en yüksek puana sahip filmler sıralamasında 5. sırada yer alıyor.

12 Kızgın Adam Filminin Fragmanı

12 Kızgın Adam Filminin Konusu

Reginal Rose’un aynı isimle yazmış olduğu tiyatro oyunundan uyarlanan film, bir dava sürecinin içerisinde ve tek bir jüri odasında işleniyor. Filmin başında hakim tarafından 12 jüri üyesinin bir odaya alınışı seyrediyoruz. 18 yaşında İspanyol-Amerikan bir gencin babasının ölümü üzerine yargılandığı davada, bu 12 adamdan beklenen ise çocuğun suçlu olup olmadığına karar vermek.

Odaya girişlerinin jüri üyelerini yavaşça tanımaya başlıyoruz. Kimisi bir cinayet davasına denk geldiği için şanslı olduğunu belirtirken, kimisi de sonucu bu kadar net bir davanın kendileri için zaman kaybı olduğunu ifade ediyor. Bir çocuk için ölüm ve yaşam arasındaki çizgiyi belirleyecek olan dava; 12 kişinin kilitli kaldığı bu odada, zaman ve heyecanla ölçülen basit bir “hikaye” olarak kalıyor. İşte gencecik bir hayatı avuçlarında tutan, birbirine yabancı bu 12 adam ve zihinlerin satrancıyla baş başa kalacağımız 1 saat; bu noktada başlıyor.

12 jürinin tamamının aynı karara varması zorunluluğuna dayanan sistemde, jürinin başta dakikalar içinde sonuçlandıracağını düşündüğü dava kararını uzatan; tek bir jüri üyesinin “suçlu değil” ifadesine yükselen eli oluyor. Bu noktada ilginç olan ise jüri üyesinin çocuğun suçluluğu üzerine "bilmiyorum" ifadesini kullanması, tüm dellilerin çocuğu suçlu gösterdiğine katılmasına rağmen "bir yaşamın, üzerine konuşulup tartışılmaya değer" olduğunu savunması.

Film; tek bir "bilmiyorum" üzerinden jürilerin birbirini ikna etmeye çalışması, birbirlerinin kişilikleri ve geçmişleri üzerine inşa edilen savunmalar ve inandıkları uğruna verdikleri psikolojik mücadele üzerine kurulu şekilde ilerliyor.

12 Kızgın Adam Filmindeki Karakterler

Karakterler jüri numarlarına göre bir masanın etrafına sırasıyla oturuyorlar. Arada görünen soyisimleri hariç, film boyunca bu jürileri kendilerine atanan numaralarla tanıyoruz. Her bir jüri üyesi kendine has, vurgulanmış ve sivriltilmiş karakter özellikleriyle 12 kişinin sığmaya çalıştığı küçücük bir odada; diğerlerinden sıyrılarak hikayenin dikkat çeken bir ögesi olmayı başarıyor.

Amerikan Yargı Sistemine Üzerine Bir Eleştiri

12 Kızgın Adam çıktığı dönemde, insanları daha önce beyaz perdeye taşınmamış olan bir soruyla karşı karşıya getirir: Amerikan yargı sistemi temelleri düşünüldüğü kadar sağlam ve adaletli mi? “Bizler” düşündüğümüz kadar adaletli miyiz?

Film, tek bir odada sadece birbirleriyle konuşan 12 insanı göstermekten ibaret. Film içerisinde işlenen önyargı, göçmenlere olan bakış açısı, ırk ve sosyal sınıf ayrımcılığı temaları; karakterlerin sözleri ve tavırlarında kendini gösterir. Filmin henüz en başlarında bir jüriden şu sözler işitilir: ”Bütün bir hayatımı onların arasında yaşadım. Söyledikleri tek bir kelimeye inanamazsın. Onlar, yalancı doğar.”

12 Kızgın Adam Filminin Çekiminde Kullanılan Teknikler

Bütün bir film tek bir odada geçer, bu yüzden kameranın kullanımı ve ışık-mekan-karakter kompozisyonu büyük bir önem taşır. Gittikçe yükselen tansiyon ve 1 saatin dolumuyla verilmek zorunda kalınacak o karara yaklaşırken hissedilen gerilim, Sidney Lumet’in ustaca yön verdiği kamera açıları ve ufak ışık oyunlarıyla sağlanır.

Alçalan Çekim Hizası ve Uzatılan Lens Odağı

Filmin ilk perdesinde çekim hizası göz hizasının üstündedir, filmin ortasına gelindiğinde çekim göz hizasına ayarlanır, filmin 3. perdesinde ise artık göz hizasının altında bir çekim açısı hakimdir. Sidney Lumet’in açıyı bu şekilde kademeli olarak değiştirmesinin sebebi; gittikçe görünmeye başlayan tavan çekiminin, izleyiciye küçülen bir oda illüzyonu yaratmasını ve klostrofobi etkisinin güçlenerek gerilimin artmasını sağlamak olarak gösterilir.

Bu etki Sidney Lumet’in kamera lenslerinde yaptığı değişikliklerle de pekiştirilmeye çalışılır. Filmin ilerleyen sahnelerinde daha uzun odaklı lenslere geçiş yapılmasıyla arka plan, karakterlerin üzerlerine geliyormuş gibi görünür.

Kısalan Sahne Uzunlukları

Bunun yanı sıra filmin daha sakin ilk bölümlerinde daha uzun sahnelere yer verilirken, sona yaklaştıkça sahnelerin uzunluğu kısalır ve geçişler sıklaşır. Bu gibi değişimlerle izleyiciye, anksiyete ve stres duygusunun yansıtılması amaçlanır.

Günümüzde hukuk fakültelerinde ders olarak işlenen, çeşitli dillerde farklı versiyonları çekilmiş ve tiyatro oyunları oynanmış, Amerikan mahkeme dramalarına öncülük etmiş 12 Kızgın Adam; izleyici karşısına ilk kez beyaz perdede çıktığı 1957'den bu yana çeşitli sosyolojik, psikolojik ve Amerikan yargı sistemine yönelik tartışmaların ilhamı olmuş. Tüm bunları ise 12 adamın, küçük bir odada 18 yaşında bir çocuğun masumiyeti üzerine konuşmalarıyla geçen 1 saatle başarmış.

Bazen çoğunluğun karşısında yükselme cesaretini bulabilen tek bir ses; tüm bilinen gerçekleri yıkmak ve yeni doğrunun keşfedilmesi yolunda gerçek perdesinin ardındaki ilk fısıltı olmak için yeterlidir. 

Kaynakça

https://en.wikipedia.org/wiki/Sidney_Lumet, https://www.imdb.com/title/tt0050083/awards?ref_=tt_awd, https://www.imdb.com/title/tt0118528/,  https://en.wikipedia.org/wiki/12_Angry_Men_(1957_film), https://cinephiliabeyond.org/12-angry-men-everlasting-testament-sidney-lumet-reginald-roses-filmmaking-prowess/