Victoria Dönemi Tarihi ve Dönemin Edebiyatı

Yazar: Ali Baran Biberoğlu - İstanbul Medipol Üniversitesi

Victoria Dönemi, ismini İngiltere Kraliçesi Victoria’nın hüküm sürdüğü yıllardan almış, 1837-1901 yılları arasında edebiyatı beslemiş, oldukça etkili ve yoğun bir dönemdir.

Victoria Dönemi Hakkında

1832 Reform hareketi ile orta sınıf, daha önce elde ettiği ekonomik durumu pekiştirmek ve bunu korumak için ihtiyaç duyduğu siyasi gücü elde etti. Sanayi ve ticaret gelişti. Orta sınıfın refahı artarken, kentsel işçi sınıfını oluşturmak için topraklarını bırakıp şehir hayatına atılan alt sınıflar daha da sefil bir hayat yaşadı. Toplumsal değişimler o kadar hızlıydı ki, Godwin ütopyacılığı fikri de bu değişimleri hızlandırarak, yeni ekonomik ve kentsel koşulları meşrulaştırmaya başladı.

Aslında Godwin ütopyası, 1793 yılında William Godwin tarafından yazılan, “Political Justice (Siyasal Adalet)” adlı kitapta bahsettiği ideal bir toplum düzeni fikriydi. Kitap idealleri olanlara, ezilen insanlara, dindarlara ve zenginliğin içinde boğulanlara muazzam bir ütopya sunuyordu. Kitap Avrupa'da bir kitleyi rahatsız ederken diğer bir yandan orta ve alt sınıfı cesarete boğuyordu. Ayaklanmalar oluyor, herkes toplum içindeki eşitsizliği eleştiriyordu. Gündemde emek sömürüsü, işçi hakları ve köleliğin kaldırılması gibi ciddi konular vardı.

Diğer bir yandan Victoria Dönemi, kendi içerisinde birçok çelişki bulunan romantik bir dönemdi. Kilise-bilim, inanç-rasyonalite, zengin-fakir, üretkenlik-insani değerler, ahlaki değerler-fuhuş çatışması gibi çelişkilerin en yoğun yaşandığı dönemdi. Cinsellik baskı altında tutulmuş, kadın ya Azize Meryem ya da baştan çıkaran bir şeytan figürü olarak iki uç noktada yorumlanmıştı.

Çağın entelektüelleri ve sanatçıları ise toplumdaki bu çatışmalara sessiz kalmadılar. Bir kısmı için bolluk, diğer bir kısmı içinse bariz eşitsizlik anlamına gelen bu dönem, İngiltere’de Charles Dickens, Thomas Hardy, Henry James, Jane Austen, Bronte Kardeşler, Lewis Carroll gibi büyük yazarları ortaya çıkarttı.

Victoria Dönemi’nde Romancılık

Victoria dönemi, İngiliz romanının büyük bir çağıydı. Çağdaş yaşamı tanımlamak ve orta sınıfı eğlendirmek için ideal bir form yakalanmıştı. Yazılan romanlar gerçekçiydi ve bir sürü karaktere ev sahipliği yapıyorlardı. Aynı zamanda hacim olarak da bir hayli uzun romanlardı.

Charles Dickens edebiyat camiasında bu dönemin en iyi yazarı kabul edilmekteydi. Romanları dram, mizah ve sınırsız çeşitlilikteki karakterleri barındırıyordu. Tüm sınıflar için kentsel yaşamın nasıl olduğunu tasvir ederken, hiçbir fikrini açıkça söylemekten de çekinmedi. “İki Şehrin Hikayesi”, “Oliver Twist”, “Büyük Umutlar” gibi bir sürü klasiği Dünya Edebiyatı'na kazandırdı.

Dönemin diğer önemli isimlerinden William Makepeace Thackeray, elit bir ailede dünyaya gelmişti. Bu durum onun bu tabakada var olan iki yüzlülüğü ve açgözlülüğü resmetmesine engel olmadı. “Vanity Fair” (Gurur Dünyası) romanında, başkahramanı Becky Sharp ile sınıf atlamak içi bir insanın yapabileceklerini gösterdi.

Victoria Dönemi'nde Kadın Romancılar

Dönemde birçok ünlü kadın romancı da vardı. Bronte Kardeşlerden ilki olan Emily Bronte, yazdığı tek romanıyla İngiliz edebiyatının başyapıtlarından sayılabilecek “Uğultulu Tepeler”i bu dönemde ortaya çıkartmıştı. Kitap çıktığı zaman birçok farklı eleştiri almış olsa da şu an Uğultulu Tepeler’in İngiltere edebiyatı bir yana Dünya edebiyatındaki yeri yadsınamaz bir gerçek. Kardeşlerden bir diğeri olan Charlotte Bronte ise döneme göre oldukça cesur ve ayakları yere basan ünlü romanı “Jane Eyre" i yazmıştı. Kitap, Victoria Dönemi İngiltere’sinde farklı sınıftan gelen iki kişi arasındaki aşkı anlatmıştı. Toplumda yaşanan dini baskıyı, sınıf ayrımını ve erkek üstünlüğünü gerçekçi bir biçimde gözler önüne seren roman aynı zamanda kadın özgürlüğüne, kadının haklarına sahip çıkan ilk romanlardan biri olarak kabul ediliyor. Eser romantizm akımının en önemli örneklerinden biri.

Diğer bir kadın yazar Mary Ann Evans bilinen adıyla George Eliot romanlarını 1860'larda ve 70'lerde yarattı. Oldukça bilgili ve ahlaka çok önem veren bu kadın, etik ikilemlerle ve toplumun sosyal problemleriyle ilgilendi. Başyapıtı “Middlemarch” ta, toprak sahiplerinden köylülere, meyhanecilerden işçilere kadar birçok farklı kesimden insanı büyük bir gerçeklikle betimlemiştir. Eser çağdaş düşüncelerin yer aldığı güçlü bir yapıttır. George Eliot yazmaktaki amacının "tozlu sokaklardan ve tarlalardan gelen etten kemikten insanların" yaşamlarını yansıtmak olduğunu söylemiştir.

Son derece karamsar bir yazar olan Thomas Hardy ise hem bir romancı hem de bir şairdi. Kırsal kesimde yaşayan İngiliz halkını çok canlı fakat katı ve kötümser bir şekilde anlattı. İngiltere’de, sanayi devrimiyle tarihe karışmak üzere olan köy yaşayışını ve bu değişimin trajik boyutlarını romanlarında işledi. Dilimize “Yalan Bahçesinde Bir Gül: Tess” olarak çevrilen ünlü romanı “Tess of the D'urbervilles" en bilinen eseridir. Diğer bir yazar Lewis Carroll adıyla yazan matematikçi Charles Lutwidge Dodgson ise en bilinen çocuk klasiklerinden, Alice Harikalar Diyarında (1865) ve kitabın ikincisi Aynanın İçinden (1871) ‘i bu dönemde yazdı.

Dönemin sonunda, roman sadece önemli bir eğlence biçimi olarak kalmamış aynı zamanda sosyal ve politik sorunlara çözüm getirmenin ve onları sunmanın birincil yolu olarak kabul edilmiştir.

Victoria Dönemi'nde Şiir

Victoria döneminin önde gelen şairi Lord Alfred Tennyson'dı. Genel olarak konusu romantizm olan şiirler kaleme almış olsa da onları bolca melankoliyle harmanlamıştı. Tüm bunlara ek olarak şiirlerinde sosyal belirsizlik ve dini şüphe de hissedilebiliyordu. Diğer ünlü şairlerden Robert Browning ve karısı Elizabeth Barrett Browning’de Victoria döneminde kendilerine hatırı sayılır bir yer edinmişlerdi. Daha geri planda durmaya çalışsa da Elizabeth'in şiirleri kocasına göre çok daha popülerdi. Robert Browning ise daha çok dramatik monologları ile hatırlanan bir şairdi.

Seni nasıl sevebilirim? Yolları saymama izin ver.
Ben derinliğe kadar seni severim, genişliğe ve yüksekliğe kadar.
Gözden uzak hissettiğinde ruhum ulaşabilir
Varlığın sonu ve kusursuz zarafet için.
Ben her gün seviyesine seni seviyorum
En sessiz ihtiyaç güneş ve mum ışığında.
Ben seni özgürce severim, erkek gibi hakkıyla çabalayarak.
Ben sadece seni severim, onlar gibi övgüye çevirerek.
Ben seni severim, tutkuyla kullanmak için
Benim yaşlı kederlerimle ve çocukluk inancım ile.
Ben seni severim, kaybedecekmişim gibi görünen bir sevgiyle
Benim kayıp azizlerimle. Ben seni nefesimle severim,
Gülümseme, göz yaşı, bütün hayatımın; Tanrı seçti,
Seveceğim ama öldükten sonra daha iyi seveceğim.

Orijinal Dili:

How do I love thee? Let me count the ways.
I love thee to the depth and breadth and height
My soul can reach, when feeling out of sight
For the ends of being and ideal grace.
I love thee to the level of every day's
Most quiet need, by sun and candle-light.
I love thee freely, as men strive for right.
I love thee purely, as they turn from praise.
I love thee with the passion put to use
In my old griefs, and with my childhood's faith.
I love thee with a love I seemed to lose
With my lost saints. I love thee with the breath,
Smiles, tears, of all my life; and, if God choose,
I shall but love thee better after death.

How Do I Love Thee? (Sonnet 43)-Elizabeth Barrett Browning

Dönemin diğer ünlü şairlerine: Mathew Arnold, Arthur Hugh Clough, Edward Fitzgerald, Willam Morris örnek verilebilir

Victoria Dönemi : Kurgusal Olmayan Eserler

Son olarak kurgusal bir eser vermemelerine karşın bu dönemde yaşayıp, bu dönemden beslenen birçok önemli isim olduğunu söylemek hiç de yanlış olmaz. Bu etkileyici düşünürler arasında bilim adamı ve filozof John Stuart Mill; Darwin teorisinin büyük destekçilerinden Thomas Henry Huxley; din, felsefe ve eğitim hakkında yazan Kardinal John Henry Newman örnek verilebilir. Öte yandan Alman olmalarına karşın Komünizmin kurucuları sayılan Karl Marx ve Friedrich Engels kitaplarını bu zamanda, İngiltere’de araştırmalar yapıp yazdılar. Büyük sanat tarihçisi ve eleştirmeni John Ruskin de Victoria döneminde sosyal ve ekonomik sorunlarla ilgilenen diğer ünlü isimlerden biri.