Lokum Nasıl Ortaya Çıktı? Osmanlı Saray Mutfağına Nasıl Girdi?

Lokum, Türk Dil Kurumu tarafından “Şekerli nişasta eriyiğini pişirip hafif ağdalaştırarak yapılan, küçük küp veya dikdörtgen biçiminde kesilen şekerleme, kesme, lat-i lokum” şeklinde tanımlanır.

Bugün narlı, ballı, güllü, fıstıklı, fındıklı gibi birçok çeşidiyle yediğimiz lokumun atası, M.Ö 226 ve 652 Pers İmparatorluğu'nun en popüler tatlısı olan “abhisa” tatlısıdır. Günümüzdeki lokum, tat ve yapılış olarak abhisadan farklı olsa da kökeni bu tatlıya dayanır. 15. yüzyıldan beri Anadolu'da varolan bu şekerleme, 1777 yılında Kastamonu’dan İstanbul’a gelip Bahçekapı’da şekerci dükkanında lokum üreten Şekerci Hacı Bekir Efendi ile birlikte ünlendi. Sert şekerden sıkılan I.Abdulhamit, yumuşak şekerleme yapılması için bir yarışma düzenledi. Hacı Bekir Efendi, Alman bilim insanı Krenhoff'un nişasta ve unun yerini değiştirerek şekeri yumuşatma tarifi ile yarışmaya katıldı. Hacı Bekir Efendi'nin yarışmada birinci olmasıyla lokum, 17. yüzyılda Osmanlı mutfağında önemli bir yere sahip oldu.

Kahveyle ayrılmaz ikili olarak görmemiz, bayram ikramlarımızın olmazsa olmazı olması, damadın kız isteme törenine bir kutu lokum ile gitmesi, sünnet olan çocukların acısını hissetmesin diye narkoz niyetine verilmesi, büyüklerin küçüklerini “Lat-i Lokum” diyerek sevmesi, şarkılarımızın bile içine girmiş olmasıyla geleneksel Türk kültüründe çok önemli bir yere sahiptir. 

Lokumun İsmi Nerden Geliyor?

İsminin, ağızın içinde kayıp giderken rahatlama hissi oluşturmasından dolayı boğaz rahatlatan anlamına gelen “Rahat-ül Hulkum”dan geldiği söylenmektedir. Aynı zamanda halk dilinde padişah şekerlemesi olarak da bilinirdi.

Ana maddeleri su, nişasta ve şeker olan lokum dünya gastronomi literatürüne “Turkish delight” veya “lookum” olarak 19. yüzyılda bir turistin Hacı Bekir’in dükkanından bu şekerlemeyi İngiltere’ye götürmesiyle girdi. Daha sonra ise Almanya, Viyana, Brüksel gibi yerlerde yapılan fuarlarda aldığı ödüller ile ünlendi. Bugün 70'in üzerinde ülke tarafından sevilen bu şekerli lezzet, Bosna ve Romanya’da “rahat lokum”, Brezilya’da “Delicia turca” ve Yunanistan’da “Loukoumi” olarak biliniyor.  

Avrupa'da Ünlü Kişilerin Lokumla İlişkisi

C.S. Lewis, Napolyon Bonapart, Charles Dickens ve ünlü ressam Picasso da lokuma ilgi duyanlardan.

1860'lı yıllarda İngiltere’ye satışa sunuldu. Halkın tadını çok sevmesine rağmen Batılı şekerciler lokumu taklit edemediklerinden imalatını yapamadılar. Bu yüzden İkinci Dünya Savaşı sıralarında Avrupa’da lokum bulamayan C.S. Lewis, Narnia Günlükleri serisinin ikinci kitabı olan Aslan, Cadı ve Dolap’ta lokumdan bahseder ve över. Filmde bahsetmesiyle birlikte İngilizlerin lokuma olan ilgisi ve merakı bir hayli arttı. Serinin resmi sitesinde de Türk lokumu tarifini bulabilirsiniz.

Charles Dickens “Edwin Brood’un Gizemi” adlı kitabında ana karakterlerden olan Rosa’yı lokum dükkanına göndermiştir.

Picasso, resimlerine başlamadan önce zihnini çalıştırmak adına şekerleme yermiş. İlham kaynağı olarak lokumu keşfettikten sonra ise lokum yemeğe başlamış. Onun için bu yiyecek bir tür konsantrasyon aracı olmuş.

Napolyon da  lokumla tanıştığı andan sonra sarayına kasa kasa lokum siparişi vermiştir.

Anadolu’nun çeşitli yerlerinde bu eski lezzeti kendi yorumlarıyla üreten ünlü veya saklı kalmış birçok lokum dükkanı bulunmakta. Lokumun mucidi sayılan Şekercizade Hacıbekir’in İstanbul’da bulunan dükkanı Hacıbekir Şekerleme, Fethiye’de Servet Şekerleme, Eskişehir’de Tanınmış Helvacı, Safranbolu Lokumcusu da bunlara birkaç örnektir.

Lokumun Sağlığa Faydaları

Çok yendiğinde her şeker gibi zararı vardır. Fakat doğru miktarda yendiğinde bademcik iltihaplarını önler, cilt sorunlarının iyileşmesine yarar, böbrek hastaları için içinde bulunan karbonhidrat bu hastalığı önleyebilir veya iyileştirebilir.

Kaynakça:

https://www.turktoyu.com/lokum-yuzyillardir-agizlari-tatlandiran-turkish-delight, https://www.ufresh.com.tr/haberler/lokumun-tarihi-ve-faydalari/, https://www.eliteworldhotels.com.tr/blog/turk-lokumu-hakkinda-mutlaka-bilmeniz-gereken-7-lezzetli-bilgi.1219.aspx, https://www.koniks.com/topic.asp?TOPIC_ID=12308 https://ansiklopedi.halisinden.com/Lokum, https://sozluk.gov.tr/?kelime=LOKUM