Türkiye’nin sabah kahvaltılarına eşlik eden, İngiltere’de "beş çayı" ritüeliyle ünlenmiş, Japonya’da seremonileşmiş dünyanın ortak içeceklerinden biri olan çay nasıl ortaya çıktı? Çay kültürünü Çin’den alan Japonya nasıl adını daha çok çayla özdeşleştirdi? Japon çay seremonisi ve incelikleri nelerdir? Bu yazımızda bu soruların hepsine cevap bulabilirsiniz. 

Çay Nasıl Ortaya Çıktı?

Avustralyalı şair Peter Altenberg’in “ruh banyosu” olarak tanımladığı; gün içerisinde sohbetlerin yanına, kahvaltılarımıza eşlik eden çay bitkisi, çaygiller familyasında en çok kullanılan çay türü olan Camellia Sinensis varyetelerinden elde edilir. Her ne kadar çoğu ülke çayın kökeninin kendilerine dayandığını iddia etseler de çoğu uzman çayın kökeninin Çin’e dayandığı konusunda hemfikir.

Çayın ortaya çıkışında iki farklı rivayet vardır: İlk olarak Budist bir keşiş olan Darma, meditasyon yaparken uykuya daldığından göz kapaklarını keserek kendini cezalandırmıştır. Daha sonra toprağa düşen göz kapaklarından her biri toprağa kök salarak bir bitki boy atar. Bu bitki çay bitkisidir. İkinci rivayete göre ise, Çin İmparatoru Shenn Nung MÖ 3. yüzyılda bir çay ağacının altında otururken elinde duran sıcak su dolu kasenin içine birkaç yaprak düşmüştür. Ve bu karışımın sudaki rengi ve karışımdan oluşan tat İmparator'un hoşuna gitmiştir.

Çayın Kullanım Alanları

8. yüzyıla kadar tedavi amaçlı kullanılan ve içildiğinde şifa bulunduğu iddia edilen çay, 12. yüzyılda saray ve saray çevresinde içecek olarak içilmeye başlandı. 16. yüzyılda çay artık halkın da içtiği bir içecek haline geldi. Fakat çayın dünyaya özellikle de Japonya’ya yayılımı uzun süren Zen meditasyonları sırasında yorgun düşen ve uyanık kalmak için çay içen Budist rahipleri vasıtasıyla oldu. Rınzai Zen Budizm’ini öğrenmek için Çin'e giden Rahip Yousai Zenji çayın tohumlarını Japonya’ya taşımıştır. Bu yüzden bugün Japonya’da çay kültürü Budizm dini ve felsefe arasında bir bağ vardır.

Japon Çay Seremonisi Nedir? 

Japonların geleneksel kültüründe çayın önemli bir yeri vardır. Çayı ilaç, uyanık kalma, keyif verici unsur, misafirlere ikram etme amacıyla kullanan Japonlar, Budist inancından dolayı çaya sanatsal ve felsefi olarak özel bir anlam kazandırmışlardır. Bu inanca göre yapılan her iş özenle ve konsantre şekilde estetik ve törenle yapılmalıdır bu bir çay servisi olsa dahi!

Bu gündelik işi sanat haline getirenlerden Sen No Rikyu, Japon çay seremonisini  “Wa,Kei, Sei, Jaku!” yani “Uyum, Saygı, Saflık, huzur!”a dayandırmış ve bu törenlerin tüm ülkeye yayılmasında öncülük etmiştir.

Japonların Çay Hazırlama ve Sunma Töreninin Adı

Japonya’da Cha-no-yu adıyla bilinen bu seremoni bazı geleneksel kurallar ile hazırlanan yeşil çay tozunun (bilinen adıyla Matcha çayı) belirli estetik ve sanatsal ritüeller dahilinde servis edilme şeklidir ve anlamı "çay yolu"dur. Bu seremoniyi başarı ile gerçekleştirmek için uzun yıllar eğitim alarak tecrübe edinmek gerekir. Japonya’da bu seremoniyi öğretmek amacıyla birçok okul bulunmaktadır.

Gösterişten oldukça uzak duran, minimal ve sade olan bu törenler, genellikle yaşamdan uzak olan bahçelerde, doğanın içindeki küçük bambu ve hasırlardan yapılmış evlerde yapılmaktadır. Bu evlere girilirken Nijriguchi adı verilen küçük kapılar kullanılır. Alçak gönüllülüğü hatırlatmak için eğilerek girilmesine sebep olmak bu kapının küçük seçilmesinin sebebidir. Kapının girişinde erkekler silahlarını, kadınlar ise ziynet eşyalarını bu kapının girişinde bırakırlar. Böylelikle kişinin dünya zenginliklerini kapıda bırakarak tam bir tevazu ile törene girişinin sağlanacağına inanılır. Seremoni incelikler üzerine kurulmuştur tören esnasında politik meselelerden konuşmasının yasaktır. Çayı sunan kişinin ve misafirin de her hareketini düzenlenmiştir. Çayın sıcaklığından sunulan miktara her türlü ince detay kişinin tercihine göre ayarlanır. Seremoni esnasında hayatı kusurlarıyla olumlama amaçlandığı için "kama" adı verilen çaydanlıklar kaba ve kırık seçilir.

Japon estetiğinde doruk noktası olan seremoniler, bugün hala milli parklar ve sarayın bahçelerinde gerçekleştirilir. 

“Günümüz Japon toplumunda çay gündelik yaşam içinde yorgunluk gidermek ya da sohbet esnasında keyif için içilmesinden estetik ve dinsel motiflerin görüldüğü çay seremonisine kadar yaşamın her alanında kendine köklü bir yer edinmiş bir içecek olma özelliğini korumaktadır.” 

Türkiye’nin tüketiminde 5. sırada olduğu, sudan sonra vazgeçilmez ikinci içeceğimiz olan çay, Çin’de ortaya çıkışından sonra Budist felsefesi ile birleşerek Japon kültüründe vazgeçilmez bir gelenek haline geldi ve Chanoyu adlı seremoniyi tüm dünyaya tanıttılar.

Kaynaklar:

https://www.rtb.org.tr/tr/cayin-tarihcesi , https://gaiadergi.com/yasama-sanati-ve-japon-cay-seremonisi/ , https://www.asialogy.com/japon-cay-seremonisi-sadouchadou-%e8%8c%b6%e9%81%93/ , https://www.plantdergisi.com/prof-dr-mustafa-var-elif-berna-var/japon-geleneksel-cay-evi-bahcesi-ve-torenleri.html