Yazar: Simge Bilgin (Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi)

Tarih öncesi çağlarda yaşama ait en önemli izlerin nasıl ortaya çıktığını biliyor musunuz? Mary Anning 10-12 yaşlarındayken dinozor kalıntıları keşfetti ve bu kalıntıları bir bütün olarak gün yüzüne çıkardı.

19. yüzyıl bilim dünyasının aksine, fosil araştırma işini babasından öğrendiği yöntemlerle yapıyordu. Bulguları sayesinde birçok otorite tarafından dünyanın ilk paleontologu kabul ediliyor. Dünya tarihinin aydınlatılmasında çok önemli bir katkısı olmasına rağmen birçoğu onu sadece şanslı biri olarak görüyordu.  

Mary Anning Kimdir?

Mary Anning 1799’da Büyük Britanya’nın güney kıyılarında yer alan Lyme Regis’de doğdu. O, 19.yy’ın İngilteresi’nde on çocuklu fakir bir ailenin hayatta kalıp olgunluğa ulaşan iki çocuğundan biri. Babası Richard, marangoz ve fosil toplayıcısı.

Richard 1810’da öldüğünde karısı ve çocuklarına geçinmek için hiçbir güvence bırakamamıştı. Miras olarak bıraktığı tek şey fosil avcılık becerileriydi. Babasının öğretmiş olduğu fosil toplama becerisi sayesinde geçiniyorlardı. Anning, topladığı fosilleri satarak geçimini sağlıyordu.

O dönem, kadınların değil önemli bilimsel çalışmalar yapması; temel eğitim almasının bile az rastlanır olduğu bir dönemdi. Nitekim Anning de pek düzenli eğitim almadı. Bu yüzden kimileri Mary Anning için şans eseri fosil bulduğunu söylüyordu. Çünkü zaten Anning küçük bir kızken yine şans eseri zengin fosil yataklarının olduğu bir bölgede yaşamaktaydı.

Benjamin John Merifield Donne tarafından yapılmış Mary Anning’in pastel portresi, 1850. (Mary Anning, köpeğinin yanındaki fosili işaret ediyor.)

Mary Anning'in Önemli Bulguları

Güney-Batı İngiltere’de bulunan Dorset kasabasında yaşayan başka pek çok kişi Anning gibi Lyme Regis’deki fosil yataklarından fosil toplayıp satıyordu. Ancak Anning’in bulduğu fosiller sıra dışı değere sahipti. İlk ichthyosaur iskeleti, ilk iki tam plesiosaur iskeleti, Almanya dışında bulunan ilk pterosaur iskeletini Anning bulmuştur. 

  Genç bir ichthyosaur kısmi iskeleti. 1836’dan önce Mary Anning tarafından toplandı.

Mary Anning Kimdir, Fosilleri Nasıl Buluyordu?

Günümüzde bile bilim kitaplarında yerini alamayan Anning, bir bilim insanı değilse şaşırtıcı ölçüde “şanslı”dır. Çünkü onun bulgularını hep şans eseri bulduğu iddiası vardır. Ancak bir kemiği dahi zor bulan paleontologlar varken Anning bulduğu kemikleri birleştirerek pek çok tam iskelet oluşturmuştur. 

Bu şans faktörünü biraz daha yakından inceleyelim. Anning’i bilim insanı olarak değil de fosil avcısı olarak anlatan Garcia ve Miller’ın kitabı bir bölümde dinozor bulmaya ilişkin şu küçük notu içeriyor:

“Belki de bir gün gerçekten kendi başınıza bir dinazor dişi ya da tam bir dinazor kemiği bulacaksınız; ama eğer bu olursa artık piyango oynamakla uğraşmayın, bir ömürlük iyi şansınızı tüketmiş olacaksınız.”

Görüldüğü gibi bir ichthyosaur iskeleti bulmaktan değil de bir kemiği bulmaktan söz ediyorlar. Oysa Anning pek çok tam iskelet bulmuştu. Dolayısıyla başarısını “şans” ile açıklamak inandırıcı değildir.  

1830’da Henry De la Beche tarafından resmedilmiş “paleoart” olarak bilinen fosil kalıntılarının kanıtlarına dayanan tarih öncesi yaşam sahnesinin ilk sanatsal temsili

Mary Anning Kimdir? Dünyanın Tanıdığı En büyük Fosilist

Mary Anning’in paleontolog olarak anılmasında geçmiş ve günümüz farkı

Yaşadığı 19.yy döneminde Anning oldukça bilinen bir paleontologdu. Parasal sıkıntı yaşadığında Anning’e emeklilik maaşı bağlanmıştı. Henry de la Beche dinozorlar çağının bir suluboya resmini yapmış ve besin zincirini yansıtacak şekilde bu “canavarları” birbirlerini yerken betimlemişti. Daha sonra bu suluboya resmin baskısı hazırlanmış ve baskıların satışından elde edilen gelir katkılarından ötürü ve içinde bulunduğu maddi sıkıntıları hafifletmek amacıyla Anning’e verilmişti. Anning meme kanserine yakalandığında da tedavisi için Londra Jeoloji Topluluğu (LJT) para topladı. Ayrıca bir emeklilik maaşı da British Museum tarafından sağlandı.

Son Zamanlarda Çocuk Kitaplarının Başkahramanı Fosil Avcısı Mary Anning

Bugün Anning hakkındaki eserlerin çoğu ona, yaşadığı dönemdekinden daha büyük haksızlık yapmaktadır. Artan popülerliğine rağmen çoğunlukla çocuk kitaplarında anılması nadiren akademik bilim tarihi kitaplarında görülmesi hatalı tarih yazıcılığının olumsuz bir sonucudur. 

İlk Kadın Paleontolog Mary Anning

Ölümünün ardından bağlı olduğu kiliseye Anning adına bir vitray yaptırıldı. Anning’in ölümünün ardından Londra Jeoloji Topluluğunda (LJT) topluluğun yıldönümü konuşmasında LJT’nun başkanı olan De la Beche, Anning’i anmayı ihmal etmedi. Bu Londra Jeoloji Topluluğu’nda bir kadın için okunan ilk anmaydı.

Charles Darwin, Anning’in çalışmalarından ilham alarak, türlerin kökeni hakkında çalışmaya başlamış ve günümüzde en ünlü teorilerden birisi olan evrim teorisini oluşturmuştur. Anning’in çalışmaları, sadece Darwin’e değil, pek çok bilim insanına, bilim dünyasına her şeyin nasıl başladığı ile ilgili önemli bilgiler sağlamıştır.

Kaynak: Torrens, H. (1995). Mary Anning (1799–1847) of Lyme; ‘the greatest fossilist the world ever knew’. The British Journal for the History of Science, 28(3), 257-284. https://doi.org/10.1017/S0007087400033161

Kamözüt, Mehmet Cem. “Bilim Tarihi Yazımı Sorunu Olarak Gözlemin Kuram Yüklü Olması: Mary Anning Örneği”  via https://www.academia.edu/