Yazarlar ve şairler eserlerini okuyucuya sunmadan önce bir hazırlık sürecinden geçerler. Bu hazırlık sürecinde kendileri ve dolayısıyla eserleri birtakım unsurlardan etkilenir. Bu unsurlardan en önemlilerinden biri de edebiyat akımları.

Günümüzde birçok edebi akım olmasına rağmen bu akımların ortaya ilk çıktığı zamanlarda üç büyük akım yazarları etkilemekte başı çekiyordu: klasisizm, romantizm ve realizm.

Peki, üç büyük edebiyat akımı olarak değerlendirilen klasisizm, romantizm ve realizm nedir, bu üç akım nasıl ortaya çıktı, bu akımların konuları, dilleri ve üslupları nasıl, temsilcileri kimler, ülkemizde nasıl gelişmişler? 

Klasisizm, Realizm ve Romantizm Nasıl Ortaya Çıktı?

Yazılı edebiyata geçilen ilk dönemlerde insanlar, kendilerinin kalıcı olması için eserlerinde birtakım yenilikler yapmak istemişler. Fakat doğal bir şekilde bu noktada fikir ayrılıkları meydana gelmiş. Bu fikir ayrılıkları sebebiyle de edebiyat akımları ortaya çıkmış.

Edebiyat akımlarını aynı zamanda dönemin sosyal, ekonomik, siyasi ve kültürel olayları da etkiledi. Bu etkilerin derinleşip felsefi, estetik ve kültürel boyutlara taşınması da yine edebiyat akımlarının şekillenmesinde etkili olmuş. Tüm bu olayların yanı sıra, Hümanizm ve Rönesans edebiyat akımlarının çıkış noktası olarak kabul ediliyor. 

Üç Büyük Edebiyat Akımının Konusu, Dili ve Üslubu

Görüldüğü üzere edebiyat akımları oluştukları zamandan etkilenmiş ve edebiyatı etkilemiş. Üç büyük akımın hepsinin birbirlerine karşı meydana geldikleri de yine gözden kaçmasa gerek. Bu üç akımın birbirinden oldukça farklı olması onların birbirlerine karşı olmasının sebebi diyebiliriz. Öyleyse bu akımların konularının, dillerinin ve üsluplarının da farklı olması çok doğal.

Türk Edebiyatı'nda Üç Büyük Edebiyat Akımı

Edebiyat akımları tüm dünyayı etkilediği gibi ülkemizdeki yazarları da etkilemiştir. Tüm bu akımların edebiyatımıza girdiği ilk dönem Tanzimat Edebiyatı’dır. Batı’dan etkilenmemizle birlikte akımlar da eserlerin kaçınılmaz bir unsuru olmuştur. Yeni yeni Batı edebiyatı örnek alındığı için çok fazla başarılı örnek bulunmamakla birlikte bazı çeviriler bu akımlar kapsamında değerlendirilebilir. 

Bu akımları yakından inceleyip aralarındaki farklara daha derinden bakalım:

Klasisizm

Klasisizm daha çok 16. yüzyıl Fransa’sında kullanılmış. Hümanizm ve Rönesans’ın etkileri bu akımda kolayca görülebilir. François de Malherbe tarafından ortaya çıkarılan klasisizm aslında dili yabancı sözcüklerin etkilerinden kurtarmayı hedeflemiş.17. yüzyılda monarşinin tekrar etkili olmasıyla birlikte saraya yönelmek de edebiyat için uygunluk kazanmış. Klasisizm akımının düzen ve kurala uygunluğu da bu saraya uygunluktan geliyor. Klasisizm akımı bu özellikleriyle bilimsel gelişmelerin hızlanmasına katkı sunmuş. Zaman içinde gelişen ve 18. yüzyıla kadar devam eden klasisizm en uzun ömürlü edebiyat akımı.

Klasisizm akımının ortaya çıktığı zamanlarda yazarların saraya yöneldiğinden yukarda bahsettik. Ünlü filozof Descartes ortaya çıkardığı rasyonalizm akımıyla edebiyatı da etkilemiş. Bu akıma göre insan aklının almadığı hiçbir unsur doğru olamaz.

Dolayısıyla klasisizm akımı da ana temeli olarak akıl ve sağduyuyu seçmiş. İnsan duyguları aşırıya kaçmadıkça anlatılmaya değerdir fikri de klasisizm akımında etkili olmuş. Klasik yazarlar, konusunu genellikle Yunan mitolojisinden seçmiş.

Bunun sebebi klasik yazarlara göre en iyi edebiyatın geçmişten gelen olması. Klasisizm akımının etkisiyle yazılmış karakterler-insanlar- sıradan değiller. Her zaman eğitimli ve yüksek zümreye hitap edecek şekilde yazılmışlar.

Yazar eserlerinde kendini gizler, yani yazar kendi duygu ve düşüncelerine yer vermez. Sade bir üslup kullanılır ve eserde biçim mükemmelliği önemli olur. Konu değil konunun nasıl işlendiğine daha çok değer verilmiş bu da aynı konunun defalarca farklı şekillerde yazılmasına sebep olmuş.

Bazı klasik yazarlar ve onların eserleri ise şu şekilde:

Fenelon: Telemak

Corneille: Le Cid, Horace

Moliere: Tartuffe, Gülünç Kibarlar

La Fontaine: Fabller

Klasisizm Türk Edebiyatından Yazarlar:

Şinasi: Şair Evlenmesi

Ahmet Vefik Paşa

Romantizm Akımı

Nasıl Ortaya Çıktı?

Klasisizm akımının yarattığı gelişme ve ilerleme ortamında bazı felsefeciler birleşmiş; toplumsal eşitlik, dinsel hoşgörü ve ifade özgürlüğü gibi olguları halka aşılamaya başlamışlar. Halka aşılanan bu değerler sonucunda 1789 yılında Fransız İhtilali patlak vermiş.

Monarşinin yıkılması ve kiliseye karşı çıkılması sonucunda da 18. yüzyılda klasisizm akımı tamamen yıkılmış. Klasisizm akımının en önemli özellikleri olan sağduyu ve kuralcılık yerine duyguları ön plana çıkaran romantizm akımı da işte böyle doğmuş. Bu yönden bakıldığında hiç kuşkusuz söylenebilir ki romantizm akımı klasisizm akımına karşı ortaya çıkmış.

Edebiyatta Romantizm Akımının Özellikleri

Romantizm akımının klasisizme tepki olarak doğması işlenen konu ve dil özelliklerinde kendini belli eder. Romantik yazarlar konularını geçmişten alan klasikleri çağdışı bulur ve kendi konularını günlük hayatlarından seçerler.

Dini mucizeler ve ulusallık edebiyata tekrar hâkim olur evrensellik düşüncesi ikinci plana atılır. Yaratılan karakterler yüksek zümreye hitap edecek şekilde kurgulanmamışlar ve her zaman tek boyutlular. Yani bir karakter ya tamamen iyi ya tamamen kötü.

Eser boyunca iyi karakter ve kötü karakter arasındaki çatışmalar işlenir. Eserin sonunda iyiler ödüllendirilirken kötüler cezalandırılır. Eserlerinde romantik yazarlar klasik yazarların aksine kendilerini gizlemezler ve duygu düşüncelerine yer verirler.

Oldukça sanatlı ve dikkatsiz bir dil kullanılır. Kullanılan dil duygu ve heyecanla dolup taşar. Benzetmeler ve mecazlar da romantik yazarların vazgeçilmezlerinden. Özellikle doğa benzetmeleri çokça kullanılır.

Romantik Yazarlar ve Eserleri Başlıca

• Victor Hugo: Sefiller, Notre Dame’ın Kamburu
• Goethe: Genç Werther’in Acıları
• Schiller: Haydutlar
• Puşkin: Yüzbaşının Kızı
• Lamartine: Bir Meleğin Düşmesi

Türk Edebiyatından Yazarlar:

• Namık Kemal
• Ahmet Mithat Efendi
• Recaizade Mahmut Ekrem (şiir)
• Abdülhak Hamit Tarhan (tiyatro)

Realizm Akımı

Nasıl Ortaya Çıktı?

19. yüzyılda Sanayi Çağı’na giriş yapılmış. Bu yeni gelişme edebiyatı da derinden etkilemiş. Duyguların egemenliğine dayalı romantizm akımının yerine Auguste Comte tarafından ortaya çıkarılan pozitivizm akımından etkilenen realizm akımı edebiyatı etkilemiş.

Yani realizm de romantizme tepki olarak doğmuş. Pozitivizm akımına göre insan sadece gördüğüne inanmalı. Bu sebeple realizm akımı da adının çağrıştırdığı şekilde yazılarda gerçekçiliği savunmuş.

Realizm akımı Sanayi Çağı’nın etkilerini oldukça fazla taşır. Romantik yazarlar gibi konularını günlük hayattan alan realist yazarlar, gerçekleşmesi mümkün olmayan mucizelere yer vermeyerek romantiklerden ayrılır.

Okuyucuya aktarılan insanlarda her yönden özellik bulunur. En ince ayrıntılarına kadar tüm karakteristik özellikleri verilir. Karakterlerin özellikleri yaşadıkları çevreler etrafında geliştirilir.

Yazar, bir taraf tutmaz ve eserde kendini gizler; okuyucuyu tamamen kendiyle baş başa bırakır. Bu yönüyle klasisizme benzer. Realizmde biçim özellikleri çok önemli. Yapılan araştırmalar ve analizler açık bir üslupla okuyucuya anlatılır. Söz sanatlarına, betimlemelere ve mecazlara yer verilmez.

Realist Yazarlar ve Eserleri

• Stendhal: Kırmızı ve Siyah
• Balzac: Vadideki Zambak, Goriot Baba
• John Steinbeck: İnci, Fareler ve İnsanlar, Gazap Üzümleri
• Tolstoy: Savaş ve Barış, Anna Karanina
• Dostoyevski: Suç ve Ceza, Budala
• Turgenyev: Babalar ve Oğullar

Realizm, Realist Türk Yazarlar

• Recaizade Mahmut Ekrem (roman): Araba Sevdası
• Halit Ziya Uşaklıgil: Aşk-ı Memnu, Mai ve Siyah
• Sait Faik Abasıyanık
• Yakup Kadri Karaosmanoğlu
• Reşat Nuri Güntekin

Özetle,

Edebiyat akımları yazarları eser verme sürecinde en çok etkileyen unsurlar. Günümüzde çokça edebiyat akımı varken başlangıçta birbirlerine tepki olarak doğan ve tüm dünya edebiyatını etkileyen üç büyük edebiyat akımı vardır ve bunlar klasisizm, romantizm ve realizm. Konuları, dilleri ve üslupları bakımından birçok farklılık gösteren bu akımlar ülkemizin yazarlarını da etkilemişler.

Kaynakça

https://www.turkedebiyati.org/edebiyat_akimlari/klasizm.html                   

https://www.turkedebiyati.org/edebiyat_akimlari/romantizm.html

https://www.turkedebiyati.org/edebiyat_akimlari/realizm.html