Halkın fakirlikle büyük zorluklar yaşadığı, soyluların ise ihtişam ve zenginlik dolu bir hayat sürdüğü 16. yüzyıl Fransa’sında kraliçe olarak hüküm süren Marie Antoinette aynı zamanda tarihin en önemli olaylarından biri olan, bir çağı kapatıp diğerini açan Fransız İhtilali sırasında Fransa Kraliçesiydi. Halkı hiç umursamaması, ahlaka aykırı davranışları ve “Ekmek bulamıyorlarsa pasta yesinler” sözüyle birlikte anılacaktı. Peki bunların ne kadarı doğru?

Marie Antoinette Kimdir?

2 Kasım 1755’te Viyana’da doğan Marie Antoinette, Kutsal Roma İmparatoru I. Franz ve Habsburg İmparatoriçesi Maria Theresa’nın 15. çocuğuydu. Bir soylu olarak yetiştirilen Marie Antoinette, Avusturya ve Fransa ilişkisinin iyileştirilmesi ve ittifakı sürdürmek amacıyla 1770’te Fransa veliahttı Louis Auguste (XVI. Louis) ile evlendirildi. Fransa’ya gelişi Avusturya kökeni nedeniyle hoş karşılanmadı. Tüm hayatı boyunca Avusturya temsilcisi terimi onunla birlikte kaldı ve hiçbir zaman Fransız olarak görülmedi. Evlendiklerinde Marie Antoinette 15, Louis Auguste ise 16 yaşındaydı. Çift hakkında evlendikten sonra uzun bir süre çocuk sahibi olamayınca birçok söylenti çıktı. 1774’te Fransa Kralı XV. Louis’in ölmesiyle XVI. Louis ve Marie Antoinette yeni Fransa Kralı ve Kraliçesi oldu. Çok genç yaşta kral ve kraliçe olan XVI. Louis ve Marie Antoinette küçük yaşta, hem de zor günler geçiren Fransa’da hüküm sürmeye başladılar.

Marie Antoinette (1767)

"Ekmek Bulamıyorlarsa Pasta Yesinler" Sözünün Aslı

19 yaşında Fransa Kraliçesi olan Marie Antoinette, son Fransa Kraliçesi olacağını bilmiyordu. Taç takma törenine gösterdikleri büyük ilgi ve sevinçten sonra, büyük bir açlık ve sefalet çeken Fransız halkı için Marie Antoinette “Kendi talihsizliklerine rağmen bize bu kadar iyi davranan bu insanları gördüğüm için, onların mutluluğu için kesinlikle daha çok çalışmamız gerektiğini düşünüyorum. Kral bu gerçeği görüyor.” demiştir. Ancak bu dönemde Marie Antoinette ile özdeşleşen ve tarihe büyük damga vuran o sözü, “Ekmek bulamıyorlarsa pasta yesinler”  cümlesini söylediği iddia edildi. Marie Antoinette'in kendi dilinde yani Fransızca olarak kurduğu cümle şu şekildedir: “Qu’ils mangent de la brioche”. Burda yenmesi söylenen “brioche” o zamanlar Fransa’da kahvaltıda tüketilen tatlı bir Fransız ekmeğidir. Çevirilerde farklı anlamlar kazanabilen bu cümlenin Marie Antoinette tarafından söylendiğine dair hiçbir kanıt bulunamamaktadır ve tarihçiler bunun büyük ihtimalle bir dedikodu olduğu düşünülmektedir.

Artan Öfkenin Hedefi Kraliçe Marie Antoniette

Kraliçe olduktan sonra Fransa mahkemesinde görev alan Marie Antoinette, mahkemede birçok zorluk yaşadı. Zorlu bir ortam olan Fransız Mahkemesi'nde cinsel ilişkiler, dedikodular ve siyasi entrikalar oldukça yer buluyordu. Mahkemede bulunduğu sürecin başlarında konumundan ve mahkeme ortamından keyif alan Marie Antoinette, gün geçtikçe politikadan ve mahkemenin ritüellerinden nefret etti ve bu süreçte birçok güçlü düşman edindi. Hem yeni bir üye hem de bir yabancı olarak Marie Antoinette birçok dedikodu ve entrikanın hedefi oldu.

Aynı dönemde, uzun süredir çocukları olmayan Kral ve Kraliçe birçok dedikonun hedefi oluyordu. Kral ve Kraliçenin cinsel hayatlarındaki sıkıntılardan aldatmaya kadar birçok dedikodu ortaya çıktı. Bu durumlar sonucunda Kraliçe arkadaş çevresinde çok seçici davranmaya ve çok az insanla görüşebilmeye başladı. Kraliçe bu süreçte yakın çevresiyle eğlence ve lükse oldukça çok para harcarken aynı dönemde Fransız halkı gittikçe fakirleşiyordu.

Marie Antoinette portresi, British Museum (1777)

Marie Antoinette'in Lüks Dönemi

Marie Antoinette hakkında mahkemede çıkan dedikodular halk tarafından da öğrenilmeye başladı. Daha birçok dedikodunun ve sert eleştirilerin de hedefi oldu. Buna rağmen günden güne daha fazla para harcamaya başlayan Marie Antoinette yeni kıyafet ve mücevherler alıyor, uzun süren kumar partileri veriyordu. Kral, Versay Sarayı’ndaki bu partileri yasaklasa da Marie Antoinette'in partileri devam ediyordu. Umursamazlığı gün geçtikçe artan Kraliçe yüksek mevkilere yakın tanıdıklarını ve arkadaşlarını atamaya başladı. Bu hareketlerinin sonucu olarak halktan aldığı tepki ve kendisine duyulan nefret gittikçe artan Marie Antoinette, Fransa’da birçok korsan yayının ana konusu oldu. Marie Antoinette dergilerde Kralı aldatırken ve birçok farklı cinsel içerikte resmedildi. Bu dergiler ve iddialar Marie Antoinette'in kötü namının giderek artmasına sebep oldu.

Halkın büyük tepkisini çeken olaylardan biri kraliçenin yapay bir köy inşa ettirmesi oldu. Gerçek büyüklükte bir köyden oluşan bu alanda bir çiftlik ve hayvanlar bulunmaktaydı. Hatta Marie Antoinette zaman geçirmek için, yaptırdığı bu yapay köyde, o zamanın köylülerinin giydiği kıyafetleri giyer ve çoban, sütçü veya benzer işlerde çalışan köylü halkının yaptığı işleri yapardı. Halkın geçirdiği bu kötü günlerde, Kraliçenin halkla alay ettiği düşünülmeye başlandı.

1789 Marie Antoinette: Fransız İhtilali’ne Giden Süreç

Kral ve Kraliçenin ilk çocuğu evlendikten 8 sene sonra, 1778’de doğan Marie Thérèse Charlotte oldu. İlk çocuğu kız olan Marie Antoinette sonraki dönemde yakın aralıklarla üç çocuk sahibi oldu: Prens Louis Joseph (1781), Louis Charles (1785) ve Sophie Béatrix (1786).  Ancak kızı Sophie daha 1 yaşına gelmeden hayatını kaybetti. Çocuklarının doğumundan sonra daha mütevazı ve sakin bir hayat yaşamaya başlayan Marie Antoinette fazla harcamalara da son verdi.

Marie Antoinette ve çocukları

Prens Louis Joseph (1781), Louis Charles (1785) ve Sophie Béatrix (1786).  Ancak kızı Sophie daha 1 yaşına gelmeden hayatını kaybetti. Çocuklarının doğumundan sonra daha mütevazı ve sakin bir hayat yaşamaya başlayan Marie Antoinette fazla harcamalara da son verdi.

Kraliçe her ne kadar daha olgun davranmaya başlasa da hakkındaki dedikodular ve nefret gittikçe artıyordu. Zamanının diğer kadınları gibi siyasete ve alınan politik kararlara karışma yetkisi olmayan Kraliçe için halk tam tersini düşünüyordu. Alınan politik kararların ve kötü yönetimin sebeplerinden birini de Kraliçeye yükleyen Fransız halkı, Kralı da Kraliçeden dolayı suçluyordu.

Öfkeyi tepeye tırmandıran olay, çok pahalı bir elmas gerdanlık olayı oldu. Marie Antoinette için kendisinin haberi olmadan yaptırılan ve oldukça pahalı olan elmas gerdanlık, Kraliçe tarafından çok pahalı olduğu ve askerlerin paraya ihtiyacı olduğu gerekçeleriyle reddedildi. Ancak bu durum yine de halkın gözünde gereksiz bir harcama olarak anlaşıldı ve Kraliçeye olan nefret zirveye tırmandı.

Gittikçe gerilimin ve sefaletin arttığı Fransa’da halk birleşmeye ve isyan etmeye başladı. İflasın eşiğine gelen Fransa birçok meclis ve toplantı sonrasında hiçbir çözüme varılamadı. 1789’da Paris’te toplanan halk tarihin en önemli olaylarından birini, Fransız Devrimi’ni başlattı. Bu devrim hareketinin sonucu olarak Kral XVI. Louis ve Marie Antoinette başta olmak üzere birçok soylu hapse atıldı ve giyotinle idam edildi. Yaklaşık 14 ay hapishanede kalan Marie Antoinette 16 Ekim 1793’te idam edildi.

Marie Antoinette idama götürülürken (1793)

Tarihe damgasını vurmuş bir kişi olan Fransa’nın son Kraliçesi Marie Antoinette, yüz yıllarca söylediği kesin olmayan “Ekmek bulamıyorlarsa pasta yesinler” cümlesiyle anıldı. Hayatında lükse düşkünlük ve savurganlık gösterdiği birçok dönem olsa da, tarihçiler Marie Antoinette'in halkın ve Kraliçenin düşmanlarının abartılı ve büyütülen ifadelerinin objesi olduğunu da söylemektedir. Fransa tarafından hiçbir zaman kabul görememesi onu hep yabancı biri yaptı ve halk tarafından birçok iftira ve aşağılanmaya maruz kalmasında da etkili olan sebeplerden biriydi. “Ekmek bulamıyorlarsa pasta yesinler” cümlesinin Jean Jacques Rousseau’nun “İtiraflar” adlı kitabında bir Kraliçe tarafından söylendiği anlatılmıştır. Ancak bu kitap yazıldığında Marie Antoinette henüz çocuktu yani bu sözü onun söylemesi imkansızdı.

Kaynaklar: https://www.britannica.com/biography/Marie-Antoinette-queen-of-France, http://en.chateauversailles.fr/discover/history/great-characters/marie-antoinette#a-queen-at-the-court, https://alphahistory.com/frenchrevolution/marie-antoinette/, https://www.nytimes.com/2019/10/16/arts/marie-antoinette-exhibition-Paris.html