Yazar: Emre Tarduş - İstanbul Bilgi Üniversitesi

A Midsummer Night’s Dream, Shakespeare tarafından, 1594 ila 1597 yılları arasında yazılan bir oyun ve aradan geçen zamana rağmen hala insanların düşüncelerini ve de yaşantılarını derinden etkiliyor.

Tiyatro sahnelerinde karşımıza çıkması bir yana, birden fazla kere sinemaya uyarlanmış, edebiyat ve popüler kültüre nüfuz etmiş bir eser olması akıllara bahsi geçen tiyatro metninin Türkiye’deki serüvenini getiriyor.

"A Midsummer Night’s Dream" Eserinin çevirileri ne zaman, kimler tarafından yapıldı?

Eseri Modern Türkçeye ilk kez çeviren Nureddin Sevin’dir, bu baskı 1936 yılına aittir, daha sonra 1944 yılında yeniden basılmıştır. Rüya’nın alt başlıklara alınmamış olsa da üç dikkate değer baskısı daha vardır. Bu çevirilerden ilki Özdemir Nutku’ya aittir ve Hasan Ali Yücel Klasikleri arasındadır. İkinci çeviri sadece sahne sanatları üzerine yayınların basıldığı Mitos Boyut yayınevinden çıkmıştır ve çevirmeni Can Doğan’dır. Diğer çeviri ise Türkçe’nin mühim şairlerinden Can Yücel’e aittir. Bu yazıda Can Yücel çevirisinin bahsi kısa tutulmuştur çünkü üçüncü alt başlıkta değinilecek olan Bir Yaz Gecesi Hülyası yaklaşık olarak aynı çeviri anlayışına sahiptir ve aynı zamanda daha güncel bir çeviridir.

Bir Yaz Gecesi Rüyası (Bülent Bozkurt)

İlk baskısı 1987’de yapılan çeviri, 1992 yılında Remzi Kitabevi tarafından yeniden yayınlanmış ve bugün de aynı yayınevinden çeviriye ulaşılabilmektedir. Çevirinin temsil ettiği anlayışı ise metni en doğru biçimde, gerekirse dil güzelliğinden feragat ederek aktarmak olarak tanımlayabiliriz. Kullandığı dil ise modern, orta sınıf Türkçesi’dir, bu durum elbette bir tercih meseledir fakat ilk başta anılan anlayış ile ters düşen bir tercih olduğu da söylenebilir.

Sonuçta bir çevirinin ‘’doğru çeviri’’ olabilmesi için eserin yazıldığı dönemi ve ruh halini unutmaması, bu iki olguyu günümüz dil süzgecinden geçirmeyi de ihmal etmeden bir eser meydana getirmesi gerekir yine de Bülent Bozkurt’un çevirisi, hala kullanılmaktadır, bu durum da bir ihtiyaca cevap verdiğini kanıtlar niteliktedir.

Bir Yazdönümü Gecesi Rüyası (Emine Ayhan ve Aysun Işık)

Bir Yazdönümü Gecesi Rüyası’nın bu çevirisi basılmadan önce 2015 yılında Moda Sahnesi tarafından sahneye uyarlanmış, daha sonra 2018 yılında Alfa Yayınları tarafından basılmıştır. Rüya’nın bu çevirisi ve de baskısı, üstüne uzunca konuşulmayı hak eden bir emek ürünüdür. Bunun böyle olmasının birçok sebebi olsa da yazının çerçevesinden kopmamak adına bu baskı tam bir değerlendirmeye tabi tutulmayacak.

Rüya’nın bu çevirisinin, birinci ve üçüncü alt başlıklarda anılan çevirilerin anlayışlarını, bir potada eritmek niyetinde olduğu düşünülebilir, yani hem güzel söylemek hem doğru söylemek bu çeviride amaçtır.

Bu olguyu, başlık seçiminde bile görmek mümkün, zaten kabul görmüş olan Bir Yaz Gecesi Rüyası adı tercih edilmemiş, ‘’midsummer’’ kelimesinin hatırlattığı mevsim dönümü de hesaba katılmıştır.

Çevirinin tamı tamına Rüya’nın Türkçeye aktarımı konusunda her sorunu sona erdirdiği ve bundan sonra yeni bir çeviriye ihtiyaç duyulmayacağı elbette söylenemez ama Shakespeare’i yeni tanıyacak olan herhangi bir okura, oldukça kıymetli bir yol haritası sunduğu da gerçek.

Bir Yaz Gecesi Hülyası (Ahu Sıla Bayer)

Rüya’nın bu sene Kırmızı Kedi Yayınevi tarafından yayınlanan çevirisi yazının daha öncesinde dillendirildiği gibi dil güzelliğini esas alıyor, aynı zamanda bir tiyatro insanın sahne kavramını ön plana çıkarması da çevirinin farklarından biri. Ahu Sıla Bayer’in önsözde dillendirdiği gibi, bu çeviride, oldukça yoğun bir hızla değişen dille karşılaşan neslin de anlayabileceği ve sevebileceği şiirsel bir söylem ortaya konulmuş.

Aynı zamanda Can Yücel’in çevirisinde olduğu gibi bazı adlar doğu kültürüne yakınlaştırılmış. Bu yöntem tek başına sorun teşkil etmiyor gibi gözükse de Shakespeare’in yazdıklarının tarihsel ve mitolojik kaynaklarından koparmak, çevirinin gücünü azaltabilir. Yine de Kırmızı Kedi çevirisi okunması ve üstüne düşünülmesi gereken bir çeviri.

Özetle,

Görüldüğü gibi, bahsi geçen esere birçok farklı bakış açısı altından bakılabiliyor, dilimize farklı anlayışlarla çevrilebiliyor. Bu sebeple bile, çeviri denen, uzun ve meşakkatli yolda okura eşlik eden çevirmenlere bir teşekkür borç bilinmeli. Son olarak yazının imkânları gereği, okuduğunuz bu satırlar bütün çevirileri kapsamamaktadır, Türkiye genelindeki bütün çeviri ve yeniden yazımları takip etmek sıkı bir arşiv çalışmasını gerektirmektedir, günün birinde bu yolculuğa da çıkılması dileğiyle.

Not: Bu yazı yazılırken A Midsummer Night’s Dream oyunun Alfa, Remzi Kitabevi ve Kırmızı Kedi Kitabevi edisyonlarından faydalanılmıştır.