Bibliyoterapi sözcüğü, Yunan dilindeki “biblion (kitap)” ve “therapeo (terapi)” sözcüklerinin bir araya gelmesiyle oluşur ve “kitap yoluyla iyileşme” anlamına gelir. Kitapların kişi psikolojisi üzerindeki iyileştirici ve harekete geçirici özelliklerini kullanarak, insanların sorunlarını çözmeye yardımcı olan bir terapi yöntemi. Edebiyatın arındırıcı ve iyileştirici gücünün tedavilerde kullanılması; doğru zamanda doğru kitabın doğru kişiye verilmesini gerektiriyor. Böylece insanlar görme ve yaşama şansı bulamadıkları olayları tecrübe edip, bunlar hakkında yeni bir bakış açısına sahip oluyorlar. 

Bibliyoterapi 

Depresyon, anksiyete, ölüm korkusu, kaygı gibi ciddi sorunların çözümünde ya da çocuk ve gençlerde gelişme döneminin ihtiyaçlarını anlamak ve karşılamak gibi günlük problemlerin aşılmasında bu yöntem kullanılıyor. Tedavinin amacı kitaplar yardımıyla kişiye kendini tanıtmak, sorunlarını görmesini sağlamak ve bu sorunları çözümlemesine yardımcı olmak. Kitap sayesinde okuyucunun kişiliği ile arasında ilişki kuruluyor ve içinde bulunduğu durumun farkına varması sağlanıyor. 

Bibliyoterapi, genelde psikolojik danışmanların kullandığı disiplinler arası terapi yöntemlerinden biri. Danışmanlar kişinin sorununa dayalı olarak ihtiyacı olan şeyi belirleyip, onları sağlıklı hayatlarına kavuşturabilmek için kitaplardan yararlanıyorlar. İnsanların kaygılarını, öfkelerini, sevdikleri ve sevmedikleri şeyleri kitaplar yoluyla keşfetmelerine yardımcı oluyorlar; bir kitap reçetesi veriyorlar.

Bibliyoterapi, ciddi sorunlar söz konusu olduğunda bu konuda eğitim almış kişiler ya da psikolojik danışmanlar tarafından uygulanıyor. Günlük sorunların çözümü için ise uzmanlar ya da eğitimciler tarafından uygulanabiliyor. Terapiyi uygulayan danışman ya da uzman aslında sadece kitapla kişiyi buluşturan bir aracı rolü üstleniyor. Bibliyoterapide asıl terapist kitaplar oluyor. Bu yöntemle kişi kendi sorunlarını kendisi tanımlıyor ve çözüme ulaştırıyor. Psikolojik danışmanlar kişiye direkt olarak sorunu ve çözümünü anlatmıyor. Onun kendisinin sorunu bulmasını ve çözüm üretmesini sağlıyor.

Günümüzde bibliyoterapi uygulamalarında her psikolojik danışman ya da eğitmen farklı kitaplar önerebiliyor. Özellikle çocuklar için yapılan terapilerde 100 Temel Eser arasından seçmeler yapılıyor. Yetişkin insanlar için ise birçok Dünya Klasiği ve Türk Edebiyatı'ndan seçmeler yapılabiliyor. Fakat yetişkinler için seçilen kitaplar her zaman onların yaşına hitap eden eserler olmuyor. Anlatılanın altında birçok anlam barındırdığı için çocuk kitapları da yetişkin bireylere tavsiye edilebiliyor.

Bibliyoterapi'nin Tarihçesi

Bibliyoterapi terimi ilk defa 1916 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nde bir papaz tarafından kullanılsa da aslında yöntemin tarihi Eski Yunan’a dayanır. Buradaki Antik Thebes Kütüphanesi’nin kapısında “İnsanın ruhunun iyileştirildiği yer” yazıyordu. Bu durum insanların daha o zamanlardan kitapların insan ruhu üzerindeki etkilerini fark ettiğini gösteriyor.

Antik Thebes 

Kitapların tedavilerde kullanımına dair ilk uygulama 1272 yılında Kahire’de yapıldı. Burada Kur’an, tıp tedavilerinin yanında ruhsal iyileşmede de yardımcı olarak kullanıldı. 19. yüzyılın ortalarına kadar cezaevleri ve hastanelerde, ruhsal ve sinirsel tedavilerde dini kitaplar kullanılmaya devam ediliyordu.  

1800’lü yılların başında Benjamin Rush ilk defa romanların da dini kitaplar kadar tedavilerde etkili olabileceğini savundu ve böylece Amerika Birleşik Devletleri sağlık kuruluşlarında, tedaviye yardımcı olması için kitaplar kullanılmaya başlandı. 

Bibliyoterapinin en hızlı gelişimi 1. Dünya Savaşı sırasında oldu. Bu dönemde Kızılhaç ve Amerikalı Gaziler Bürosu askeri hastanelere kütüphane bulundurma zorunluluğu getirdi.

1930’lu yıllarda kütüphaneciler insanları etkileyen ve iyileştiren kitapları bulup listelemeye başladı. Böylece kütüphaneler birer ruhsal iyileşme merkezleri haline geldi.

Bibliyoterapi Nasıl Uygulanır?

Bibliyoterapi, ciddi sorunların çözümü için kliniklerde uygulanırken öncelikle danışanın sorunu tespit edilir. Daha sonra psikolojik danışman tarafından, içeriği, karakteri ve olayları kişinin yaşamı ile kesişen bir kitap belirlenir. Kişinin ilgisini çekebilmek için bu kitapların özeti ya da önemli bir parçası danışan ile paylaşılır ve kitabı okuması istenir. Kişi kitabı okuduktan sonra kendi hayatı ile karşılaştırır. Böylece kendi hayatıyla örtüşen taraflarında, hikayedeki karakterin hareketlerini örnek alabilir ya da hikayeden yola çıkarak ne tür farklı davranışlar sergileyebileceğini düşünebilir. Burada terapiden alınan verim, kişinin okuma isteği ile doğru orantılıdır. İyi bir sonuç alındığında kişi kendi sorunlarını okuduğu kitap vasıtası ile tanımlayabilir ve çözümleyebilir hale gelir.

Bibliyoterapinin profesyonel uygulamaları 3 evreden oluşur:

1- Özdeşleşme ve Yansıtma: Kişinin elindeki kitapla ya da öyküyle kendini bağdaştırması ve kendini onun içerisinde görmesi.

2- Arınma (Katarsis): Kişinin kitaptaki olayları kendi başına geliyormuş gibi düşünmesi ve duygularından kurtulması.

3- İçgörü ve Bütünleşme: Sorunlarına danışman rehberliğinde kendi çözümlerini bulması ve uygulaması.

Bibliyoterapi'nin Kişiye Olan Katkıları

- Bibliyoterapi sayesinde gençler ve çocuklar erken yaşta edebiyattan zevk alabilme, kitapları edebi değerlerine göre seçebilme yetisi ve okuma alışkanlığı kazanır. 

- Kişi, yaşadığı sorunun sadece kendisinin değil birçok kişinin başına geldiğini fark eder ve sorununun birden fazla çözümü olduğunu görür.

- Kişi, karşılaştığı sorunları özgür iradesi ile tartışabilir ve çözebilir hale gelir. 

- Bibliyoterapi kişiye problem çözme gücü ve olumlu davranış değişiklikleri kazandırır. 

- Kitaplar bireyin kişilik gelişimine yardımcı olur ve kişinin kendini kabul etmesini sağlar. 

- İnsana yönelebileceği farklı ilgi alanları oluşturur.

- Kişinin çevresini ve kendisini daha iyi analiz edip kendini geliştirmesine yardımcı olur.

Bibliyoterapi'de Kullanılan Dünya Edebiyatı Örneklerinden Küçük Reçeteler

Depresyon İçin Kitap Önerileri:

İyi Hissetmek – David Burns

Siyah Süt – Elif Şafak

Genç Werther’in Acıları –  Gothe

Veronika Ölmek İstiyor – Paulo Coleho

Yabancı-Albert Camus

Anksiyete İçin Kitap Önerileri:

Savaş ve Barış – Leo Tolstoy

Varolmanın Dayanılmaz Hafifliği – Milan Kundera

Haikular – Basho

Toplu Şiirler Derlemesi – William Wordsworth

Kayıp Zamanın İzinde – Marcel Proust

Ölüm Korkusu İçin Kitap Önerileri:

Yüz Yıllık Yalnızlık – Gabriel García Márquez 

Ivan’ın Sırrı – Leo Tolstoy

Aynı Yıldızın Altında – John Green

Cennetimden Bakarken – Alice Sebold

Hayata Dair Kitap Önerileri:

Küçük Prens-Antoine de Saint-Exupéry

Polyanna-Eleanor H. Porter

Simyacı-Paulo Coelho

Kayıp Zamanın İzinde-Marcel Proust

Fırın Saldırısı- Haruki Murakami

Savaş Günlükleri-George Orwell

Tutunamayanlar-Oğuz Atay

Yeni Hayat-Orhan Pamuk

Kaynaklar:

Karagül, S. (2018). Çocuk Edebiyatı ve Bibliyoterapi. Çocuk ve Medeniyet Dergisi 2018 (2). s. 43-55.

Yılmaz, M. (2014). Bilgi ile iyileşme: Bibliyoterapi. Türk Kütüphaneciliği, 28(2), 169-181.

Öner, U. (2007). Bibliyoterapi. Cankaya University Journal of Arts and Sciences, 1(7), 133-150.

Sevinç, G. (2019). Ruh Sağlığını Okuma Yoluyla İyileştirme: Bibliyoterapi. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 11(4), 483-495.

https://bibliyoterapi.wordpress.com/2015/01/07/depresyon-icin-kitap-onerileri/

https://zeynepcansoylu.com/kitaplarla-terapi-ve-sifa-bibliyoterapi/