Dünyanın ilk kütüphanesini kuran zalim ve gösterişli Asur Kralı Asurbanipal’in hikayesi.

Yazar: Selin Gürkaş - İstanbul Teknik Üniversitesi

Döneminde Dünya Kralı olarak anılan Asur Kralı Asurbanipal, son büyük Asur Kralı olarak bilinir. Yaşadığı gösterişi hayatla ve zalimliğiyle yaşadığı döneme damgasını vurmuş olan Asurbanipal diğer kralların aksine oldukça çalışkan olmakla beraber bilim ve sanat dallarıyla da çok ilgiliydi. Kurduğu Asurbanipal Kütüphanesi ise dünyanın ilk kütüphanesiydi. Kütüphane ayrıca günümüze tarihi önemi olan birçok eser ve bilgi bıraktı.

Zamanının en büyük imparatorluğu olan Asur İmparatorluğu günümüzdeki Irak ve çevresindeki topraklarda hüküm sürüyordu. O dönemlerde büyük güç sahibi olan Asur Kralları’ndan biri de Asurbanipal’in babası Eserhaddon’du. Asurbanipal, babası tahtta iken taht varisi olarak düşünülmüyordu. Ancak büyük kardeşi öldükten sonra Asurbanipal veliaht olarak seçildi. Asurbanipal’in diğer kardeşlerinin yerine veliaht seçilmesi beklenmedik bir karardı ve bir kral olabilmesi birçok eğitime verilmeye başlandı. Eğitimlerine başladıktan sonra büyük ilerleme kaydeden Asurbanipal, o dönemki yönetimin dikkatini çekmeyi başardı. Ayrıca bir yandan da istihbaratçı olarak görev yapan Asurbanipal, bu sırada ülkesi ve siyaset hakkında birçok bilgiye sahip oldu.

Asurbanipal, kendisini avcılık ve dövüşme açısından da geliştiriyordu. Askeri eğitimler alarak okçuluk, at sürmek, savaş aletleri kullanmak gibi birçok alanda kendini geliştirdi. O dönemde büyük bir güç gösterisi olarak aslan da avlıyordu. Aslan avlarını daha gösterişli ve kalıcı bir hale getirmek için, aslanları avlarken çizilmiş olarak birçok kabartmasını yaptırdı ve sarayı bunlarla kaplattı. Daha sonra Asur İmparatorluğu’na ait en bilinen sanat eserlerinden biri bu kabartmalar oldu.

Asurbanipal’in aslan avında gösterildiği bir kabartma

Asurbanipal’in Hükümdarlık Dönemi

M.Ö. 668-631 yılları Asur İmparatorluğu’nun hükümdarı olan Asurbanipal’ın hükümdarlığı sırasında, Asur İmparatorluğu en geniş topraklarına sahipti. O yıllarda Asur İmparatorluğu bütün dünyada adından söz ettirirken, Yunanistan bölgesinde sadece ufak şehir devletleri bulunuyordu. Asurbanipal, hükümdarlığı sırasında savaştığı bir kralı köpek kulübesinde yaşamaya mecbur bırakmaktan, yine savaştığı başka bir kralın kafasını kesip sarayının bahçesinde süs olarak bulundurmaya kadar birçok gaddar eylemde bulundu.

Düşmanları tarafından oldukça korkulan Asurbanipal, her ne kadar halkına daha merhametli davransa da halkı tarafından da acımasız biri olarak görülüyordu. Yaşadığı tarihte dünyanın en büyük imparatorluğu olan Asur İmparatorluğunu yönettiği için kendini hep yüceltiyor hatta kendine “dünyanın kralı” diyordu. Daha sonra birçok yerde de böyle anılmaya başladı.

Asurbanipal ve kraliçeyi bahçede otururken gösterilen bir kabartma. Ashurbanipal’in düşmanının kafası ağaca asılmış halde sol tarafta görülmektedir.

Asurbanipal’ın imparator olmasıyla beraber kardeşi Shamash-shum-ukin, Asur topraklarında bulunan Babil’in kralı oldu. İlerleyen zamanlarda topladığı bir grupla bazı şehirlere el koydu. Bu olaylardan sonra Asurbanipal, Babil’i iki sene kuşatma altında tuttu. Bu süre sonunda insanların çektiği açlıklar ve diğer etkenler sonunda Asurbanipal şehri ele geçirdi ve kardeşiyle beraber ona yardım eden herkesi acımasız şekillerde öldürdü.

Dünya’daki İlk Kütüphane: Asurbanipal Kütüphanesi

Asurbanipal kendi dönemi için şaşırtıcı düzeyde sanat, bilim ve dinle ilgiliydi. Ayrıca döneminde konuşulan birçok dili de okuyabiliyordu. Asurbanipal’in yazı işleri ile uğraşan çalışanları, kendisinin emriyle imparatorluğun dört bir yanından her çeşit yazıyı ve metni topladılar. Genel konuları insanlar, hayvanlar, bitkiler ve gök cisimleri olan bu kitaplar Asurbanipal’in bulunduğu Ninova’da toplandı. O dönemde Asur İmparatorluğu’nda bilgiler kağıtlar yerine tabletlere yazılıyordu. Bu tabletlerle beraber Asurbanipal kütüphanesi ya da Ninova kütüphanesi olarak anılan dünyanın ilk kütüphanesi kurulmuş oldu. Kütüphane Asurbanipal’in sarayındaki duvarların altına gömüldü ve 1849’da keşfedilene kadar yaklaşık 2000 yıl toprak altında kaldı. Bugüne kadar toplanan yüzbinlerce tabletten 30000 kadarı British Museum’da sergilenmektedir.

Asurbanipal’in kütüphanesine ait British Museum’da sergilenen tabletler

Asurbanipal kütüphanesinde toplanan tabletlerin, birçok Mezopotamya destanının günümüzde bilinmesinde çok katkısı vardır ve o dönemle ilgili hem Asur İmparatorluğu hem de diğer devletlerle ilgili çoğu bilginin kaynağı da bu tabletlerdir. Kütüphanede bulunan ve en ilgi çeken yazılardan biri ise Gılgamış Destanı’dır.

Asurbanipal’in Lüks Hayatı

Lüks harcamaları ve gösteriş düşkünlükleriyle ünlü olan Asur hükümdarlarından biri de Asurbanipal’di. Büyüklüğü ve görkemi tüm dünyayı etkileyen başkent Ninova, Asurbanipal’in yaptırdığı görkemli bahçelerle daha çok insanın dikkatini çekti. Gelen ziyaretçileri şaşkınlığa uğratan devasa saray, heykel ve bahçeler çok büyük bir alan kaplıyordu. Basamaklı bir yapıya sahip olan bahçeler aynı zamanda kilometrelerce uzunluktaki kanalların sulayacağı bir şekilde yapılmıştı. Bahçelerin içindeyse birçok farklı coğrafyadan getirilmiş çeşitli hayvanlar ve bitkiler yaşıyordu. Dinlenme ve eğlenme vakitlerinin çoğunu bu bahçelerde geçiren Asurbanipal, bu bahçelerde hem eğlenceler düzenliyor hem de kendi oluşturduğu bu habitat ve güzellik için diğer insanlara ne kadar bereketli, becerikli bir insan olduğunu göstermeye çalışıyordu.

Sir Austen Henry Layard tarafından yapılmış Asur sarayları illüstrasyonu

Asurbanipal yaşadığı sürece gösterişli bir hayat sürdü ve gösterişini yaptığı her şeye yansıttı. Oluşturduğu kütüphane ile o dönemin tarihine dair büyük bir kaynak oluşturdu ve kendi dönemine göre çok büyük bir atılım gerçekleştirdi. Asur İmparatorluğu’nun son büyük kralı olarak bilinen Asurbanipal’in nasıl öldüğü ise halen bilinmiyor. Ancak bazı kaynaklarda başkent Ninova’nın düşman tarafından işgalinden sonra kendini yakarak intihar ettiği söylenir.

Kaynaklar:

https://blog.britishmuseum.org/who-was-ashurbanipal/

https://www.britannica.com/biography/Ashurbanipal/Personality-and-significance