Non-Fungible Token (NFT) ve sanat ile bağlantısı nedir? Nasıl bu kadar popüler oldu?

Yazar: İrem Öztekin - Sabancı Üniversitesi

NFT (Non-Fungible Token) nedir ve bu teknolojinin sanatla nasıl bir bağlantısı var? Bir tweet nasıl fiziksel sanat eseri gibi satılabiliyor? Jack Dorsay'in ilk tweet'i 2.6 milyon dolar'a nasıl satıldı? Hepsinin arkasında NFT teknolojisi var.

Dijitalleşen dünyamızda her geçen gün karşımıza yeni dijital ögeler giriyor. Dijitalleşme sürecinde ise kripto sanat pazarına olan ilgi de günden güne artıyor. Mart ayının başlarında “Injective Protocol” adlı bir blockchain şirketinin, 95 bin dolara satın aldıkları Banksy’nin “Moronlar” adlı eserini yakmalarıyla beraber kripto sanat pazarı tartışmaları arttı. Yanan eser artık bir fiziksel varlık değil, bir NFT’ydi, yani bir non- fungible token.

Bansky, Moronlar

Eserin yakıldığı anları video ile çeken firma, “Burnt Banksy” adını verdikleri Twitter hesabında da bu videoyu yayınladı. Daha sonrasında eseri yakan grup, dijital ortamda sanat eserinin bir kopyasını ortaya çıkardı. Yani fiziksel bir varlık bir NFT’ye dönüşmüş oldu. Ortaya çıkan NFT ise daha sonra satışa çıkarıldı ve tam tamına 382 bin dolara bir başkasına satıldı.

Fiziksel bir varlığın NFT’ye dönüşmesi ve bu şekilde satılması ise tartışmaları beraberinde getirdi. NFT neydi? Yeni bir sanat akımı mı doğuyordu yoksa fiziksel sanat eserleri tehlikeye mi giriyordu? İnternetten kolayca indirilebilen dijital işler nasıl milyon dolara alıcı buluyordu?

NFT Nedir?

NFT’yi daha iyi anlamak için dijital para birimleri hakkında bilgi sahibi olmak faydalı olabilir. Günümüzde de oldukça popüler olan dijital para birimi, aslında bir çeşit para türü. Bitcoin, ethereum ve dogecoin gibi çeşitlerle bir kripto para birimi; çevrimiçi bir hesapta, bir USB sürücüsünde veya bilgisayar, telefon gibi cihazlarda yer alan bir dijital cüzdan uygulamasında saklanabilir. Coinbase gibi çevrimiçi borsalarda da dijital para biriminin değeri artar veya azalır.

Günümüzde dijital para birimlerinin yaygınlaşmasında birçok farklı etken var. Bunlardan en dikkat çekeni ise dijital para birimlerinin sahte olmalarının imkansız olması. Mesela Bitcoin para biriminin gerçek olduğundan emin olmak için kriptografi kullanan, blok zinciri (blockchain) adı verilen ortak bir zincirden yararlanır.

Blockchain teknolojisi de bir kriptografik teknoloji. Blockchain sayesinde dijital alanlardaki işlemlerin özgünlüğü kontrol edilir. Bu teknoloji hacklemeyi oldukça zor hale getirir, çünkü her işlem oldukça büyük ve merkezi olmayan bir defter ağında kaydedilir. Böylelikle de dijital para birimlerinin sahte olması önlenir.

NFT ve Bitcoin'in farkı

Bitcoin’e dönecek olursak, bitcoin fungible bir tokendır. Türkçesiyle değiştirilebilir bir jeton. Bir bitcoini başka bir bitcoin ile takas ettiğinizde tamamen aynı şeye sahip olursunuz. Aynı şekilde hisse senedi, dolar da değiştirilebilir tokenlardır. Daha spesifik bir örnek vermek gerekirse de birine 20 dolar verdiğinizde, herkesteki 20 dolar aynı değerdedir. Bu nedenle size geri verilen 20 doların en başta verdiğiniz 20 dolarla bire bir aynı olmasını bekleyemezsiniz.

NFT’nin açılımına gelecek olursak da NFT, Non- Fungible Token’ın kısaltılmışı. Non- fungible ise Türkçe’de “değiştirilemez” anlamına gelir. “Non-fungible token” da değiştirilemez veya eşsiz tokenlar olarak tanımlanır. Buradaki değiştirilemez kavramı tokenın benzersiz olduğunu ve başka bir şeyle değiştirilemeyeceğini ifade eder.

Aynı görünen NFT tokenlar bile değiştirilemez veya takas edilemez. Herhangi bir eski NFT'yi başka herhangi bir şey ile değiştiremezsiniz. Çünkü her NFT belirli bir dijital varlığa bağlıdır ve fungible tokenlardan farklı olarak, birbirlerinin yerine geçemez.

Bir NFT, ögenin benzersiz olduğunu gösterir. Ayrıca NFT'yi genellikle elde tutulamayacak bir şey üzerindeki bir sahiplik kanıtı veya bir ögenin gerçek olup olmadığının dijital bir belgesi olarak da düşünülebilir. Örneğin bir dijital sanat parçası, bir dijital kupon, belki bir video klip.

Değiştirilemez tokenlar aynı zamanda dijital varlıkların dünyasını kripto para birimi güvenliğiyle birleştirir. Bir NFT satın almak, belirli bir dijital varlık üzerinde bilgisayar korsanlarına dirençli, kamuya açık bir sahiplik kanıtı satın almak anlamına gelir.

NFT'ler tıpkı Bitcoin ve diğer kripto para birimleri gibi, yukarıda da bahsedilen blockchain (blok zinciri) teknolojisini kullanır ve yapılan alışverişler bu teknoloji üzerinden kayıt altına alınır. Bu sistem sayesinde, sanatçı müzayede şirketlerini aradan çıkararak, doğrudan alıcılara ulaşabildiği gibi, satılan dijital eserin yeniden el değiştirmesi üzerinden de komisyon alabilir.

NFT Sanat Eserleri ve Geleceği

Dijital sanat eseri, bir NFT'ye dönüştürüldüğünde benzersiz bir koleksiyon olarak pazarlanabilir. Özellikle son dönemde de sanatçılar ve müzisyenler, dijital sanatın NFT versiyonlarını satarak bir servet kazanmaya başladı. Bu durumu fark eden yatırımcılar da bu durumdan yararlanmak için sıraya girdiler.

Yaşayan en değerli ve pahalı ressam olan David Hockney’nin bir resmi 2018 yılında 90,3 milyar dolara satıldı. Ancak David Hockney bu satıştan herhangi bir pay alamadı. Bu durumun nedeni aynı eserin 1972 yılında 18 bin dolara satılmış olmasıydı. NFT bu durumu da ortadan kaldırarak dijital sanatçıların yeni meydana gelebilecek satışlardan farklı oranlarda pay almalarına olanak tanıyor. Bu özelliğiyle de sanat dünyasında yaygınlaşıyor.

Sanat alanında bir başka dikkat çeken örnek ise sevilen animasyon Rick and Morty ile ilgili. Animasyon televizyon programı Rick ve Morty'yi yaratmasıyla tanınan, kısa bir süre önce de bir animasyon stüdyosu ve video oyun stüdyosuna sahip olan Justin Roiland, blockchain teknolojisiyle desteklenen bir sanat eserleri koleksiyonunu satmaya karar verdi. Bu satış açık artırmayla 150 bin dolara satıldı.

Son zamanlarda üretilen birçok sanat eseri de NFT olarak blackchain alt yapısına dahil oluyor. Bu anlamda hem sanatçılara eserlerini koruma olanağı sunuluyor hem de taklit edilme telfi durumları gibi durumlar önleniyor. Tabii eserlerin yüksek tutarlara alıcı bulmaları da bu alanı çekici hale getiriyor. Fakat sanatın da dijitalleşmesi ve bundan doğan endişeler de uzun süre tartışılacak gibi duruyor. En son konuşulan Bansky eserinin NFT'ye dönüştürülmesi de bu alanda neler yapılabileceğinin bir göstergesi.

Kaynaklar:

https://www.sozcu.com.tr/hayatim/kultur-sanat-haberleri/vakit-nakittir-dedirten-olay-10-saniyelik-videoda-6-6-milyon-dolar/?

https://www.icrypex.com/tr/blog/nft-non-fungible-token-token-nedir

https://www.cbsnews.com/news/nft-nonfungible-token-blockchain-explained/

https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-56385962

https://www.aljazeera.com/economy/2021/3/26/nft-craze-why-are-non-fungible-tokens-all-the-rage

https://webrazzi.com/2021/03/25/nft-eserler-gercekten-biricik-mi/

https://tr.sputniknews.com/yasam/202103041043954053-sanat-tarihinde-moronlar-cagi-blok-zincir-islem-platformu-banksynin-eserini-yakip-dijital-varliga/

https://www.acikgazete.com/banksynin-yakilan-moronlar-eseri-artik-dijital-varlik/

https://time.com/5947720/nft-art/