Tanzimat Dönemi'nde yazılan Araba Sevdası, İntibah, Felatun Bey ile Rakım Efendi gibi romanlardaki gözde mekânlara yakından bir bakış.

Yazar: Yağmur Sarıbaşak - Kütahya Dumlupınar Üniversitesi

Tanzimat döneminde kültür, yaşayış, eğlence anlayışı ve edebiyatta değişimler yaşanmıştır. Düzyazı türleri edebiyatımıza girmiştir. Bu değişmeler nedeniyle halkın eğlence ve gözde mekânları edebi eserlere yansımıştır.

Tanzimat Döneminin Gözde Mekanları

Tanzimat Türk romanlarında olayların geçtiği yerler genellikle İstanbul’dur. İstanbul’da Beyoğlu özellikle Çamlıca gibi eğlence mekânları öne çıkmıştır. Araba Sevdası adlı eserde Çamlıca’nın güzelliğinden şöyle bahsedilir:

Recaizade Mahmut Ekrem romanın ilk sayfalarında Çamlıca’yı dillere şayan bir şekilde betimler. Eserin baş karakteri olan Bihruz Bey için Çamlıca’da arabası ile gezmek hayatındaki en mühim şeylerden biri idi.

Çamlıca eğlencenin, aşkların başladığı yer olarak kaleme alınmıştır. Bihruz Bey aşka Çamlıca’da rastlar ve aşık olduğu kadını görmek için Çamlıca’ya gidip gelir.

Çamlıca’daki Eniştemiz romanında Abdülhak Şinasi Hisar mekânla ilgili olarak şunları söyler:

Namık Kemal’in kaleminden Çamlıca ise şöyle kaleme alınmıştır:

Namık Kemal Çamlıca’yı adeta cennetten bir yeri anlatır gibi kaleme almıştır.

Tanzimat Türk romanlarında öne çıkan Çamlıca olsa da İstanbul’un çeşitli ilçeleri romanlarda mekân olarak kullanılmıştır. Felâtun Bey ile Râkım Efendi adlı romanda sıkça rastlanan mekân ise Kâğıthane’dir. Romandaki karakterlerin sıkça gittikleri bir mekândır.

Romanlarda İstanbul mekânlarına ve gezinti yerlerine sıkça yer verilmiştir.

Mizancı Murat ise İstanbul’a gelişi duygusal açıdan ele almıştır:

Tanzimat Türk Romanında Batı Ülkeleri ve İstanbul

Tanzimat dönemi Türk romanlarında İstanbul mekânlarıyla Batı ülkeleri kıyaslanmıştır. Bu karşılaştırmayı yapan yazarlardan biri Ahmet Mithat Efendi’dir. Müşahedat adlı romanda bu karşılaştırma şöyle kaleme alınmıştır:

Eğlence Mekanı: Beyoğlu

Eğlence mekânı olarak çokça kullanılan Beyoğlu, Tanzimat dönemi romanlarında Çamlıca kadar önemli bir mekândır. Tanzimat döneminin getirdiği yeniliklerle modern kafeler, mekânlar İstanbul’da kendini göstermeye başlamıştır. Ahmet Mithat Efendi ise Beyoğlu’ndaki Flamme adlı bir kahvehanenin üstünde sıkça durmuş ve söz etmiştir. Bahtiyarlık adlı romanında Flamme adlı mekândan şöyle bahsetmiştir:

Ahmet Mithat bu eğlence mekânının yangından önceki halini romanında özlemle kaleme almıştır.

Sonuç

Tanzimat Türk romanlarında yazarların gözde mekânı Çamlıca’dır. Birçok romanda Çamlıca olayların ana mekânı olmuştur. Çamlıca aşkların başladığı yer olarak geçmiştir. Beyoğlu da romanlarda sıkça kullanılmış ve eğlence mekânı olarak kaleme alınmıştır. Tanzimat döneminde ise Batılılaşma romanların en önemli konularından birisi olmuştur. Batı’daki mekânlar Tanzimat Türk romanlarında sıkça görülmektedir. Tanzimat Türk romanlarında mekân bu şekilde işlenmiştir.