Bu yazımızda Almanya ve Türkiye arasında kültürel anlamda bir köprü görevi gören dönerin yolculuğuna, nasıl en sevilen yiyecek haline geldiğine ve içeriğine dair detayların 60'lı yıllardan günümüze nasıl değişip çeşitlendiğinden bahsettik.

Türk İşçilerin Almanya’ya Göçü

2. Dünya Savaşı sonrası Almanya’da büyük bir işçi açığı bulunuyordu. Almanya’nın bu açığını kapatabilmek üzere 31 Ekim 1961’de imzalanmış olan Türk İşgücü Anlaşması kapsamında Türkiye’den Almanya’ya işçi göçü gerçekleşmeye başladı ve bu açığın yaklaşık %60’ı zamanla Türk işçilerin gelişiyle kapanmış oldu.

Döner kebabın Almanya’ya göçü de Malatyalı Kadir Nurman’ın bu yıllarda Gastarbeiter yani misafir işçi olarak Stuttgart’a gitmesiyle oluyor. Daha sonra Berlin’e göç etmiş olan Nurman yıllar içinde hem işçilerin yemek yiyebilmesi için yeterli vakitlerinin olmamasından dolayı hem de Türkiye ve Türk yemeklerine olan özlemi de düşünerek işçi olarak çalıştığı fabrikadaki işini bırakıp bir döner dükkanı açmaya karar veriyor.

“dönerin babası” olarak da bilinen Kadir Nurman hamburgerden esinleniyor ve Türk mutfağında uzun yıllardır tabakta pilavla birlikte servis edilen döner kebabı ekmek arasına da konulup tüketilebileceğini, böylelikle işçilerin karınlarını hızlı bir şekilde doyurabileceğini düşünerek, döneri ekmek arası servis etmeye başlıyor.

Almanların Döner Sevgisi

Ekmek arası döner fikri sadece Türkler tarafından değil Almanlar tarafından da oldukça çok seviliyor. Bugün Almanya’da döner günde yaklaşık 2 milyon porsiyon tüketiliyor, Currywurst ve Bratwurst isimli sevilen sosisli ürünleri de gerisinde bırakıyor.

Almanların döneri bu kadar sevmesinin ve diğer yiyeceklere oranla daha çok tercih etmesinin sebebi olarak içinde salatayla servis edilmesi gösteriliyor. Bu durum döneri diğerlerine kıyasla daha sağlıklı bir fast-food ürünü haline getiriyor. Ayrıca porsiyon olarak doyurucu olan ekmek arası döner, zamanla özellikle hindi ve tavuk etiyle de çeşitlenerek fiyat olarak daha da uygun hale geliyor. Böylece bugün Almanya’nın en sevilen ve tercih edilen ürünü oluyor.

Döner o kadar çok seviliyor ve tüketiliyor ki, yemek sonrası ağızda kalan kokuyu gidermesi için Alman öğrenciler tarafından geliştirilmiş nane, limon, maydanoz ve zencefil içeren bir içecek bile üretiliyor. Bu içeceğin ismi de Papa Türk.

Alman Usulü Döner

Döner bugün genellikle şöyle servis ediliyor; eşit olarak dört parçaya bölünmüş pidenin bir dilimi öncelikle tost makinesinde ısıtılıp içinde en altına domates bazlı et ile uyumlu bir sos dökülüyor. Ardından salata ve salata ile tüketilebilecek yoğurt bazlı bir sos dökülüyor. Sonra döner eti ve onun üstüne salata garnitürleri ilave ediliyor. İsteğe bağlı üzerine acı sos ya da pul biber de ilave ettirilebiliyor. Döner popülerliğini ekmek arası formda tüketilerek kazanmış olsa da artık dürüm şeklinde veya “dönerbox” olarak da bilinen bir kutu içinde de servis edilebiliyor.

Dünyada Döner

Günümüzde Almanya, Fransa, Hollanda, Belçika ve Polonya başta olmak üzere Danimarka, Norveç gibi kuzey ülkeleri, merkezi Romanya olmak üzere Balkan ülkeleri gibi birçok farklı ülkede ve ülkelerin yemek kültürleriyle de uyumlu olacak bir şekilde artık döner mevcut durumda.

Satılmaya başladığı her ülkede kısa sürede sevilip, benimsenen dönerin bugün 470’i Almanya’da 800’den fazlası da Avrupa ülkelerinde olmak üzere üretim tesisleri de mevcut.

Ülkelere göre servis farklıları da görebiliyoruz dönerde. Fransa, Belçika ve Hollanda’da garnitür olarak genellikle patates kızartmasıyla servis edilen döner yaklaşık 60’a yakın birbirinden farklı ve lezzetli sosla birlikte tüketilirken, kuzey ülkelerinde etin pahalı oluşundan kaynaklı kıyma dönerin içine patates püresi katılarak üretilen versiyonu da bulunuyor.

Berlin’de Gidilebilecek 5 Meşhur Dönerci

Mustafa’s Gemüse Kebab

Hisar Fresh Food

Rüya Gemüse Kebab

K’UPS Gemüse Kebab

İmren Grill

Kaynaklar:

https://www.daszeitung.com/gurbetciler-almanya-ya-goc/#:~:text=Almanya'%20ya%20T%C3%BCrkiye'%20den%20ilk,k%C4%B1sm%C4%B1n%C4%B1%20T%C3%BCrk%20i%C5%9F%C3%A7iler%20ile%20kapatm%C4%B1%C5%9Ft%C4%B1r

https://beefandfish.com/beef-fish/avrupada-doner.html

https://www.gelgez.net/almanyada-en-cok-tuketilen-fast-food-artik-doner/

https://tr.euronews.com/2020/08/15/doner-kebab-almanya-n-n-nas-l-milli-fast-food-u-oldu-donerin-mucidi-malatyal-kadir-nurman

https://harbiyiyorum.com/berlindeki-en-iyi-7-donerci-almanya/