Saray Şenlikleri'nin Amacı

Saray, daha doğrusu, Osmanlı Hanedanı, devletin heybetini ve gücünü sergilemek amacıyla birçok vesileyle eğlenceler düzenlemiştir. Metin And, bu eğlencelerin dört amacını, "Politik veya toplumsal olayların vurgulanması’’, "Hoşça vakit geçirmek’’, "Sultanın gücünü sergilemesi’’ ve son olarak "Ticareti arttırmak’’ olarak sıralar.

16. Yüzyılda Bir Sünnet Düğünü

Bahsi geçen eğlencelerden en bilineni 1530 yılında gerçekleşmiştir. Bu şenlik, Kanuni Sultan Süleyman’ın, şehzadeleri için hazırladığı sünnet düğünüdür. Bu düğünle ilgili anlatılan ünlü bir hikâye, Kanuni ile dönemin sadrazamı İbrahim Paşa arasındadır. Kanuni, aynı zamanda kardeşiyle evli olan Makbul İbrahim Paşa’ya, hangi şenliğin daha güzel olduğunu sorar ve Makbul İbrahim Paşa, benim düğünüm, cevabını verir. Bu cevaptan tatmin olmayan Sultan Süleyman ise nedenini sorar ve İbrahim Paşa’dan, benim düğünüme bir cihan padişahı katıldı, cevabını alır. Dönemin padişahının bu kıvrak zekâdan oldukça memnun kaldığı anlatılır.

Saray Şenliklerinden Başka Örnekler

Kanuni döneminin bir başka şenliği ise 1539 yılına rastlar, Şehzade Bayezid ile Cihangir'in sünnet düğünleri ve dönemin padişahının kızı olan Mihrimah Sultan ile Rüstem Paşa’nın düğünü bu şenlikte gerçekleşir. Kanuni’nin şenliklerinden bile daha görkemli olan şenlik ise III. Murad’ın şehzadesi için tertiplediği 52 gün 52 gecelik sünnet düğünüdür. Bu şenliği konu alan Surname-i Hümayun adlı esere ait 427 minyatür ise Topkapı Sarayı'nda yer almaktadır.

Batılı Sanatlarla Tanışma

Osmanlı Sarayı’nın Batı dünyasının da ayrı bir eğlence tarzı olabileceği fikriyle ilk tanışması, Yirmi Sekiz Mehmet Çelebi ve onun operayı sefaretnamesinde bir acayip sanatlar gösterisi olarak tanımlamasıyla başlar. Daha sonrasında İstanbul’da 1840 ila 1870 yıllarında faaliyet gösteren Naum Tiyatrosu ise opera konusundaki en belirgin girişimdir. Operanın dışında, yoğun bir tiyatro faaliyeti ve ilk Osmanlı bandosunun kuruluşu bu yıllara rastlar. Bu bandonun kurucusu ise Giuseppe Donizetti’dir, kendisi ünlü bestekâr Gaetano Donizetti’nin ağabeyidir. Donizetti’nin en ünlü eserlerinden biri de Mecidiye Marşı'dır.

Halk Eğlencelerinden Örnekler

Cambazlık: Önemi birçok kaynakla belgelenen cambazlık, tiyatro öncesi bir halk eğlencesidir. Evliya Çelebi’ye göre, ateşbaz, çanakbaz, kadehbaz, hokkabaz gibi birçok türleri vardır. Her ne kadar halk eğlencesi kalıbına daha çok uysa da çeşitli saray şenliklerinde de bu eğlence türü kendini göstermiştir.

Oyun Kitapları: Günümüzün bulmaca kitaplarını andırsa da bilmecelerin zorluğu ve Selim Nüzhet Gerçek’in örneklerini sunduğu şairane dil bu eğlence biçiminin farklılığını ortaya çıkarıyor.

Dramatik Oyunlar: Meddah, Ortaoyunu, Karagöz gibi geleneksel tiyatro biçimleridir, bu biçimlere dair bilgimiz Meddah ve Ortaoyunu dramatik eğlencelerinin, yazılı değil sözlü kaynaklara dayanmasından dolayı azdır. Karagöz ise her ne kadar araştırılmaya daha müsait olsa da fazlasıyla ihmal edilmektedir. Hatta Refik Ahmet Sevengil örneğinde olduğu gibi, Karagöz’ü dramatik biçimlerden de saymayanlar vardır.

Özet

Osmanlı’da, saray ve halk için düzenlenen birçok eğlence çeşidi vardır, bu şenliklerin çeşitli amaçları vardır ve birçok tarihsel sürece tanıklık etmişlerdir.

Fotoğraf Kaynakları

1. Kapak Görseli

2. Sultan Süleyman

3. Donizetti Paşa

4. Kahvehane

Yazılı Kaynaklar

1. Refik Ahmet Sevengil, Türk Tiyatrosu Tarihi

2. Emre Aracı, Naum Tiyatrosu

3. Metin And, 16. Yüzyılda İstanbul

4. Paris’te Bir Osmanlı Sefiri

5. Selim Nüzhet Gerçek, Geçmiş Zamana Dair