Sanatın müzelerden çıkıp büyük ölçekli arazilere taşındığı dönemin, yani insanların Land Art ile tanıştığı yılların en çarpıcı ve bugün bile güncelliğini koruyan eseri Spiral Jetty Amerika'nın Utah eyaletindeki Büyük Tuz Gölü'ne karakteristik bir biçim katmasıyla ünlenmiş. Belli dönemlerde büyük övgüler alırken çoğu zaman da eleştirilerin hedefi olan Spiral Jetty'nin insanları bazen taban tabana zıt fikirlere sürükleyen ve herkesin farklı anlamlar çıkarabildiği bir Land Art eseri haline gelmiş.

Land Art Nedir?

1960’lı yılların sonunda ortaya çıkmaya başlayan Land Art ya da Türkçe karşılığı olarak Arazi Sanatı, büyük ölçekli sanat yapıtlarının doğanın bir parçası olarak, tabiatta hem kaybolması hem de tabiatta can bulmasını sağlayan avant-garde bir sanat akımıdır. Arazi sanatı, sanatın yalnızca bir tuvale ya da müzelerin duvarlarına hapsedilemeyeceğini gösterir. 

Arazi Sanatı’nda, sanatçı eserin yıllar boyu formunu muhafaza etmesi için çalışmaz; eserin çevreyle etkileşim kurmasına, güneşin, suyun havanın izler bırakmasına izin verir. 

Robert Smithson, Vizyonu, Sanatı

Land Art akımının en ünlü eseri olan Spiral Jetty’nin tasarımcısı Robert Smithson’ın sanatındaki asıl amaç birbirinden uzaklaşan doğa ve insanı tekrar bir araya getirmekmiş. Sanatla tanıştığı ilk yıllarda minimalizim ve konseptalizimden etkilenmiş, daha sonraları yolu Arazi Sanatı’yla kesişmiş. Eserlerini kapalı alanlardan, iç mekanlardan çıkarıp geniş arazilere taşımaya karar vermesi de bu döneme denk geliyor.

Onun sanatını güzel kılan şey dünyevi kaygılar taşımamasıydı. Smithson’un eserleri kendi hikayelerini kendileri anlatıyordu. Duvara asılabilecek bir tabloyu değil, insanın kendi bedeniyle deneyimleyebileceği büyük ölçekli eserler tasarlıyordu. Böylece hareket ve mekan algısına yeni bir bakış sunuyordu.

1970’de tamamlanan Spiral Jetty projesinden üç yıl sonra yine Land Art türünde tasarlanacak bir proje olan "Amarillo Ramp’’ için yer araştırmaları yapmaya başlamış. Bu araştırmalar sırasında bir uçak kazasında hayatını kaybeden Smithson adına, onunla Spiral Jetty’nin yapımında da çalışan eşi Nancy Holt, Smithson’un son eserini hayata geçirmiş

Form olarak Spiral Jetty 

İlk Spiral Jetty yapımının bittiği 1970 senesinden itibaren 32 sene boyunca su ile ilişkiliydi. Değişen su seviyesine göre kimi zaman görünür kimi zaman görünmez olan Spiral Jetty, 2002 senesinde Büyük Tuz Gölü’nün sularının çekilmesi ile tamamen görünür olmuş ve bu dönemden itibaren popülerliğini arttırmış. 

Adına da ilham olan spiral formu ile dikkat çeken iskelenin üstünde yürümeye başlandığında saat yönünün tersine doğru hareket gerçekleşir. Tasarımın bu eşsiz ayrıntısı aslında zamanda geri dönüşe, geçmişe bir referans.

Fotoğraf ve videoların yansıttığından çok daha büyük bir alan kaplayan Spiral Jetty’nin genişliği 4.6 metre ve uzunluğu ise 460 metre. Bu devasa boyutlardaki yapının hiçbir işlevi olmayan bir metafor olarak görülmesi diğer sanatçıları bu eser üstüne düşünmeye daha çok itti.

Bugün Spiral Jetty hakkında bilinen çoğu şeyin kaynağı yapının müteahhiti Robert Philips. Philips’in de belirttiği üzere Smithson yapım ekibine eseri iki kez yaptırdı. İlki altı günlük bir çalışmanın ardından Smithson tarafından durdurulmuş ve bugünkü spiral formu yakalamak için 7,000 ton bazalt kaya büyük bir efor ve iş gücüyle yerlerinden kaldırılıp tekrar yerleştirilmiş.

Malzemesi Doğa

Spiral Jetty aslında büyük bazalt kayaların dağınık bir şekilde konulduğu devasa bir alan. Smithson’ın Doğaya adadığı bu eserinde bazalt kayaları seçmesinin sebebi Büyük Tuz Gölü’nün çevresinde en kolay bulunabilecek malzemenin bu olması. Zaman içerisinde dalgalarda kaynaklı oluşan kayaların üstündeki tuz kristali katmanları Spiral Jetty’nin konumuyla kurduğu ilişkinin gözle görülür bir yansıması haline geldi. 

Spiral Jetty mevsimlere ve iklimlere son derece duyarlıdır. Yosun miktarı ve değişen tuz tabakalarına maruz kalan kayalar sonucu çevresindeki suda renk değişimleri görülür. Yani kayalar rengini suya vererek bulunduğu çevreyle etkileşime girer. Bu şekilde de eser bulunduğu mekanın bir parçası haline gelir. 

Spiral Jetty'e Giderken

Tuz gölünün ''Rozel Point'' adlı bölgesinde buluna Spiral Jetty Utah'ın merkezinin oldukça dışında kalıyor. Ulaşım için yalnızca özel araç seçeneği kullanıldığından çok fazla turist çeken bir bölge olmasa da başta fotoğrafçılar olmak üzere bir çok sanatçının ilgisi büyük. 1999 yılında Dia Sanat Vakfı'na bağışlanan Spiral Jetty'i görmek isteyen ziyaretçilerden herhangi bir ücret talep edilmiyor.