Adalet Ağaoğlu’nun kaleme aldığı, aydınlar arasından seçtiği karakterlerle 1938’den 1980’lere uzanan dönemi yansıttığı Dar Zamanlar üçlemesini inceledik.

Yazar: Başak Gürül - Çankaya Üniversitesi

Adalet Ağaoğlu Kimdir?

Daha çok roman ve öyküleriyle tanınan, postmodern yazarlar arasında sayılmakla beraber aynı zamanda bazı kesimlerce modern yazarlar arasında dahil edilen, 20. yüzyıl Türk Edebiyatı’nın en önemli yazarlarından biridir.

Adalet Ağaoğlu 1929 yılında Ankara’da dünyaya gelmiştir. 1973 yılında yazmış olduğu Ölmeye Yatmak romanı Ağaoğlu’nun roman ve hikâye yazarlığının başlangıç noktası olmuştur.

Ağaoğlu, Ölmeye Yatmak romanını kaleme almasıyla beraber, Türkiye’nin değişik dönemlerini ve bu dönemlerin toplum üzerindeki etkisini incelerken; kullandığı anlatım teknikleriyle Türk Edebiyatı’nın önemli isimlerinden biri olmuştur. Ağaoğlu, 2020 yılında hayata gözlerini yummuştur.

Dar Zamanlar Üçlemesi Hakkında Genel Bilgi

Ölmeye Yatmak, Bir Düğün Gecesi ve Hayır kitapları Dar Zamanlar üçlemesini oluşturur. Romanlar birbirinin devamı olduğu halde, bazı farklılıklar bulunmaktadır. Ölmeye Yatmak eserinin anlatıcısı Aysel iken, Bir Düğün Gecesi’nde olaylar tiyatro havası verilerek farklı bir şekilde anlatılmıştır.

Hayır kitabında ise roman kurgusu daha karmaşık bir hale getirilerek hayali karakterler katılmıştır. Ağaoğlu’nun bütün romanlarında olduğu gibi, bu üçlemede de karakterlerini toplum dışından seçmemeye özen göstermiştir.

Kendisini var eden toplumla, yaşamıyla, deneyimleriyle, kendisiyle savaşan; aynı zamanda yeni bir varoluşsal aşamaya geçen karakterlerin kimlik bunalımlarının yansıtıldığı bir eserdir. Başkaldırı, yabancılaşma, yasak aşk, siyasi söylemler, yalnızlık, intihar ve feminizm bu üç eserde işlenen temalardandır.

Dar Zamanlar Üçlemesinde Zaman Kullanımı

Dar Zamanlar üçlemesinde zaman kullanımı okuyucunun kafasını karıştıracak farklı bir şekilde ele alınmıştır. Eserde dün, bugün ve yarın tek bir ana sığdırılmıştır.

Ağaoğlu bu eserinde bireyi, tek bir andan tüm yaşamına bakarken ele alır. Fakat, bu tek bir anda birey sadece yaşamını değil, bulunduğu toplumu da parça parça ortaya çıkarır.

Üç romanda da ortak olan zaman kavramı, bir tek andan, bir saat 27 dakikaya (Ölmeye Yatmak) veya bir güne (Hayır) genişleyip; daralır. Mekân olarak Ankara tercih edilmiştir.

Dar Zaman Üçlemesi ve Postmodernizm

Dar Zamanlar üçlemesi postmodern yansımalar içermektedir. Romanlardaki karakterlerin iç dünyasında çatışmalar vardır, zihin yapıları karmaşık bir haldedir. Ağaoğlu bilinç akışı ve iç monolog teknikleriyle karakterlerin psikolojik durumlarına ışık tutmuştur.

Ölmeye Yatmak

1973 yılında ilk baskısı yapılan Ölmeye Yatmak eseri, 1 saat 27 dakikalık bir süre içinde 30 yıllık bir süre akademisyen olan Aysel tarafından anlatılmıştır.

Aysel’in ilkokulu bitirdiği andan; “ölmeye yatmak” üzere girdiği yatağa kadar olan hayatını kronolojik olarak ele alır. Ölmeye Yatmak, Aysel’in bir otel odasında çırılçıplak yatağa uzanmasıyla başlar.

Kitapta Aysel dışında, aynı ilkokuldan mezun olan arkadaşları, birlikte olduğu öğrencisi Engin gibi karakterle toplumsal, kültürel değişimler, karakterlerin kendileriyle hesaplaşmaları romanın konusunu oluşturur.

“Acaba hiç kendim olmuş muydum? Hiç kendimiz olduk mu? Görevlerin birlikte götürülmediği bir yerim oldu mu hiç?” (Ölmeye Yatmak)

Bir Düğün Gecesi

12 bölümden oluşan bu eserde olaylar Aysel tarafından değil, başka kişiler tarafından anlatılır. Aysel’in kardeşi olan İlhan’ın kızı Ayşen’in düğününü konu alınır. Düğünde Aysel dışında bütün aile bulunur.

Ağaoğlu, eserde düğünde bulunan eş, dost, komşu ve akrabaların yaşayışlarından, siyasi görüşlerinden bahsederek dönemi, dönem insanlarını ve kimlik karmaşalarını gözler önüne sererek; 70’ler dönemine ışık tutmaktadır.

“Bak işte şu an, kendinin olsun, başkalarının olsun yanlışlarımızı unutmanın tam sırası. Hatta o yanlışları sevmenin… Yanlış insanlıktır.”

Hayır

Ölmeye Yatmak ve Bir Düğün Gecesi’nde olduğu gibi bu kitapta da Türkiye’nin panoraması verilmektedir. Hayır’ın anlatı zamanı, bir günü kapsarken, geçmişle bağlantısı kopmaz. Bu kitapta Aysel’in yaşlılığı ve onur ödülü alması çerçevesinde gerçekleşir. Aysel’in etrafındakilerle diyaloğu ve iç hesaplaşmalarıyla hem diğer karakterlerin ne durumda olduğu görülür hem de diğer eserlerden yansımalar fark edilir.

“Her durumda özgür kimliğimizi koruyabilmek ancak edimle söylenebilecek şu iki sözcüğe bağlı: Yineleme hayır. Aynılaşmaya hayır. Aynılığa hayır.”

Özetle,

Dar Zamanlar üçlemesini oluşturan Ağaoğlu romanları hakkında şunu söyler: “Dediğim gibi, bir kere form olarak sınırları genişletmek ihtiyacı duydum. Sonra istikrarsız bir tarih, indili çıktılı bir siyasal, toplumsal iklimde bunalan, hatta boğulan insanların kitlenmiş dünyalarını açmak, dil tutukluğunu aşmak isteğim var.

Romanlarımda ele aldığım böyle daralma noktalarını da vurguluyor dar zamanlar. Kısacası hem yazınsal hem fiziksel hem de düşünsel ve ruhsal bağlamda bir daralmayı bence çok iyi kavrıyor. (Ağaoğlu, 1996: 167).

Kaynaklar:

Akkıyal, “Adalet Ağaoğlu’nun Dar Zamanlar Üçlemesinde Kimlik Sorunsalı”. Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Bilkent Üniversitesi, 2005.

Aslan, “Adalet Ağaoğlu’nun Dar Zamanlar Üçlemesinde Postmodern Yansımalar”. Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi. Ağrı: Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi, 2019.

https://tr.wikipedia.org/wiki/Adalet_A%C4%9Fao%C4%9Flu