Hayao Miyazaki'nin dünyayı etkileyen zamansız filmlerinin hikayesi ve 50 yıllık hayal dünyasının ortaya çıkış süreci hakkında bilgiler.

Yazar: Sümeyye Bektaş - Gazi Üniversitesi

1963’ten günümüze animasyon dünyasının içinde yer alan sanatçı birçok çevrede animasyonun en büyük ustalarından biri olarak görülmektedir. Sanatçının eserleri ile kazandığı beğeninin yanı sıra; eserlerinin doğayı, insanı ve yaşamı konu alış şekli ile 7’den 70’e herkese hitap edebilmiş ve Time dergisi tarafından dünyanın en etkileyici insanları listesinde yer almayı başarmıştır. Miyazaki'nin çocuksu ruhunu ve romantik hayal dünyasını sizler için inceledik. Keyifli okumalar.

Hayao Miyazaki Kimdir?

5 Ocak 1941 yılında Japonya’nın başkenti Tokyo’da dünyaya gelen Miyazaki, sanatı ile kendi milletinin kültürel unsurlarını dünyaya tanıtmayı amaçlarken dünyadaki birçok milletten insanı da bu kapsamda etkilemiştir. Öğrenimini Gakushuin Üniversitesi uluslararası ilişkiler ve ekonomi bölümünde görse de daha lisedeyken izlediği dünyanın ilk renkli uzun metrajlı animasyon filmi olan Hakujaden, sanatçıda derin etkiler bırakmış ve mezun olduktan sonra öğrenim hayatından bambaşka bir yönde Toei Animasyon Şirketi'nde animatör olarak çalışmaya başlamıştır.

Film yönetmenliği, yapımcı, senarist, animatör, yazar ve bir manga sanatçısı olarak birçok farklı meslekte deneyimi bulunan Miyazaki bu alanlarda ve bu alanların dışında dahi dünyadaki sanatçılara ilham vermeyi başarmıştır. Walt Disney, Steven Spielberg ve Orson Welles gibi büyük isimlerin sahip olduğu unsurları bir araya getiren kişi olarak bilinmektedir.

Hayao Miyazaki ve Kazandığı Bazı Ödüller

2003 yılında Ruhların Kaçışı filmi ile En İyi Animasyon dalında Oscar sahibi olan sanatçının Yürüyen Şato ve Rüzgar Yükseliyor filmleri de aynı kategoride aday gösterilmiştir.

Sanatçı 2005 yılında Venedik Film Festivali'nde Altın Aslan – Onur Ödülü'nü kazanmış 2015 yılı geldiğinde de Akademi Ödülleri'nde Onur Ödülü'ne layık görülmüştür.

Berlin Uluslararası Film Festivalinde 2002 yılında Ruhların Kaçışı ile Altın Ayı ödülünü kazanmıştır.

2013 yılında da Rüzgar Yükseliyor projesiyle Altın Küre Ödülleri'nde En İyi Yabancı Dilde Film kategorisinde adaylığı bulunmaktadır.

Burda bahsettiklerimiz Miyazaki'nin dünyanın farklı yerlerinden kazandığı 79 ödül ve 48 adaylıktan sadece bazılarıdır.

Stüdyo Ghibli

Stüdyo, Haziran 1985'te Miyazaki tarafından yönetilen Rüzgârlı Vadi filminin elde ettiği başarının ardından Hayao Miyazaki yakın arkadaşı Isao Takahata ve yapımcı Toshio Suzuki tarafından kurulmuştur. Studio Ghibli adını, takma adı Ghibli olan İtalyan Caproni Ca.309 adlı bir uçaktan almıştır. Şirketin maskotu Komşum Totoro filminin ikonik karakteri Totoro'dur. Yurt dışında Walt Disney tarafından filmlerin dağıtım hakkı satın alınmıştır ve Studio Ghibli, yurt dışında filmlerinin yayınlanmasında "no-edits" (düzenlemesiz) politikasını gözetmektedir. Bunun sebebi zamanında Miyazaki'nin Rüzgârlı Vadi filminin daha "Amerikanvari" hale getirilerek yayımlanmış olmasıdır. Bu politika Prenses Mononoke filmi için gelen düzenleme talebine Miyazaki'nin otantik bir katana göndererek "no-cut" mesajı vermesiyle daha dikkat çeker hale gelmiştir.

Japonya'nın Mitaka kentinde Studio Ghibli'nin işlerinin tanıtıldığı bir sanat müzesi yer almaktadır. Ghibli Müzesi 1 Ekim 2001 tarihinde açılmış olup içerisinde Komşum Totoro'nun Catbus replikası ve Studio'nun kısa filmleri için bir tiyatroya rastlamak da mümkündür. Ghibli Müzesi’nin sahip olduğu bir Youtube kanalı da vardır. Pandemi ile beraber kapanmak zorunda kalan müze insanların erişimini kolaylaştırabilmek adına set arka plan resimlerini internet sitesinde kullanıcılara sunmuştur.

IMDb'de En iyi 250 film sıralamasında 60. sırada yer alan ve bir savaş filmi olan Ateşböceklerinin Mezarı Isao Takahata'nın en iyi bilinen projelerinden biridir. Güneşin Prensi Horus Isao Takahata'nın çıkış filmi olarak bilinir. Miyazaki de bu filmde animatör olarak çalışmıştır. 3 yıllık bir hazırlık aşaması, ticari başarısızlığı ve yapım ekibinin yaşadığı zorluklar Stüdyo Ghibli‘nin kurulmasına zemin hazırlamıştır. Miyazaki ve Takahata ülkemizde de popüler olan Alplerin Kızı Heidi adlı animasyonu yönetmişlerdir. Miyazaki'nin eserlerinde hissettiğimiz sosyal sorumluluk duygusunu Takahata'dan aldığı söylenmektedir.

2013 yılında Stüdyo son filmi olan Prenses Kaguya Masalı'nın yayımlanması ve Miyazaki'yi resmi olarak emekliliğe taşıyan Rüzgar Yükseliyor projesinin gösterime girmesi ile uzun metrajlı film yapımını durdurmuştur.

Miyazaki ve Stüdyo Ghibli Filmleri

Castle in the Sky (1986) (Tenkū no Shiro Rapyuta)

IMDb Puanı: 8.1

My Neighbor Totoro (1988) (Tonari no Totoro)

IMDb Puanı: 8.2

Kiki’s Delivery Service (1989) (Majo no Takkyūbin)

IMDb Puanı: 7.9

Porco Rosso (1992) (Kurenai no Buta)

IMDb Puanı: 7.8

Princess Mononoke (1997) (Mononoke-hime)

IMDb Puanı: 8.4

Spirited Away (2001) (Sen to Chihiro no Kamikakushi)

IMDb Puanı: 8.6

Howl’s Moving Castle (2004) (Hauru no Ugoku Shiro)

IMDb Puanı: 8.1

Ponyo (2008) (Gake no Ue no Ponyo)

IMDb Puanı: 7.8

The Wind Rises (2013) (Kaze Tachinu)

IMDb Puanı: 7.8

Miyazaki'nin Eserlerinde Aile Yaşamı

Babası Bay Katsuji Miyazaki savaş uçakları için parça üreten kardeşinin sahip olduğu Miyazaki Airplanes şirketinde çalışmaktaydı. Hayao Miyazaki’nin emekli olmadan önce çektiği son filmi Rüzgar Yükseliyor'da ülkesinin sefalet içindeki durumunda Jiro Horikoshi adlı gerçek bir mühendisin 2. Dünya Savaşı’nda Japonların kullandığı Mitsubishi Zero savaş uçağını tasarlanmasına kadar uzanan kurgusal yaşamı işlenmekteydi. Mitsubishi Zero savaş uçağı piyasaya sürüldüğünde dünyanın en yetenekli taşıyıcı tabanlı avcı uçağı olarak kabul edilmişti. Miyazaki Airplanes şirketi de Mitsubishi A6M Zero için parçalar üreten bir fabrikaya sahipti.

Annesi ise hastalığı nedeniyle Miyazaki'nin 8 yıllık çocukluk sürecinde hasta yatmıştır. Annesinin uzun süren hastalığı nedeniyle Miyazaki ve ailesi en iyi tıbbi tedaviyi bulabilmek amacıyla ülkeyi baştan sona dolaşmak durumunda kalmıştır. Bu sürecin My Neighbour Totoro (Komşum Totoro, 1988) filminin yaratımını etkilediğinden bahsedilebilir. Aynı zamanda Miyazaki'nin annesinin hastalığı sürecinde verdiği mücadeleye tanık olmasının yarattığı güçlü kadın kahramanların temelini oluşturduğu söylenir. Hikâyelerini genel olarak iki güçlü kadın karakterin çatışması üzerinden işler. Prenses Mononoke(San ve Lady Eboshi), Ruhların Kaçısı (Chihiro ve Cadı Yubaba) ve Howl’un Yürüyen Şatosu(Sophie ve Batı’nın Kötü Cadısı) gibi filmlerinde bu tip örneklere sıkça rastlamaktayız.

Oğlu Gorō Miyazaki İle Olan İlişkisi

Hayao Miyazaki'nin en sevdiği romanlar Ursula K. Le Guin'in "Yerdeniz" serisidir. Geçmişte Yerdeniz döngüsünü filme uyarlamaya çalışmış ancak yazarın kendisi tarafından onaylanmamıştır. Ta ki 2003 yılında Spirited Away filmi ile Oscar kazanana kadar. Ancak tam o zamanlar Miyazaki Howl's Moving Castle'ı yönetmekle meşguldür. Studio Ghibli başkanı Toshio Suzuki Gorō Miyazaki'ye uyarlama için yönetmenlik görevinin verilmesini kararlaştırır. Filmin yönetmenliğini Miyazaki'nin kendisi yerine oğlunun yapması Le Guin'i hayal kırıklığına uğratır. Hayao da Gorō'nun deneyimsiz olduğunu düşünerek karardan memnun değildir. İkilinin Yerdeniz Öyküleri yapımı sürecinde konuşmadığı söylenir. Hayao film gösterimini ortasında terk etmiş o an duyduğu hisleri de şöyle özetlemiştir: "Çocuğuma bakıyordum. Henüz yetişkin değil. Hepsi bu."

Daha sonra oğlu ile birlikte çalıştıkları Küçük Deniz Kızı: Ponyo‘da; Sosuke‘nin denizci olan babasının oğlu ile iletişim kurmakta zorlanması ve Sosuke dünyayı kurtarmak zorunda kaldığında oğluna yardımcı olamasa da onu çok sevdiğini göstermesi, Hayao'nun oğlundan dileği bir özür gibi görülür.

Miyazaki ve Şintoizm

Japonların geleneksel dini Şintoizmdir. Özü; doğaya, ölülere ve put olarak kabul ettikleri her türlü varlığa tapınmadır. Şinto inancında ibadet edilen ruhlara (tanrılara) "kami" denir. Her kaminin kendine has bir karakteri olduğuna inanılır ve doğadaki her türlü olay kamilerin içinde bulundukları ruh hâllerine göre yorumlanır Ghibli ve Miyazaki filmleri de pek çok sahnesinde bu inancı yansıtmıştır.

Miyazaki Eserlerinde Joe Hisaişi

Joe Hisaişi, Hayao Miyazaki'nin Rüzgarlı Vadi filmi için bir soundtrack albümü hazırlama teklifi alır ve bu filmin ardından Hisaişi neredeyse bütün Miyazaki filmlerinin soundtrack albümlerinin hazırlanma sürecinde yer alır. Yaptığı çalışmalar ile Hisaişi tam 7 kez En İyi Müzik Japon Akademi Ödülünü kazanmıştır.

Hayao Miyazaki İle 10 Yıl Belgeseli

Hayao Miyazaki’nin yaratım sürecini günbegün izleyebileceğimiz, dört bölümden oluşan belgeseli Karu Arakawa yönetiyor. Belgeselde basit bir yaşantının içine sığan hayal dünyasına, bir eserin meydana geliş sürecindeki zorlu anlara ve insanın insanı izleyerek kurguladığı dünyalarda bize yansıtabileceği çarpıcı gerçeklere tanık olacağız. Miyazaki bu belgeselde tutkulu bir sanatkâr, sarsılmaz bir öncü ve oğlu Goro ile çatışmalar yaşayan bir baba olarak yer alıyor. Ponyo filminin yapım aşamasıyla başlayan ve Ponyo'da tamamen geleneksel animasyon kullanımına yönelik bazı hedefleri belirlediğini gördüğümüz belgesel Rüzgar Yükseliyor filminin yapım aşamasıyla bitiyor. Filmlerinde başta bir senaryosu olmadığını gördüğümüz sanatçı filmlerinin karakterlerinin iradesi ile şekillendiğini ifade ediyor.

Belgeseli NHK WORLD-JAPAN sitesinden ücretsiz izleyebilirsiniz. İlk iki bölümü için Türkçe altyazı seçeneği bulunmaktadır.

Kaynaklar

https://tr.wikipedia.org/wiki/Hayao_Miyazaki

https://en.wikipedia.org/wiki/Miyazaki_Airplane

https://en.wikipedia.org/wiki/Mitsubishi_A6M_Zero

https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/423433

https://en.wikipedia.org/wiki/Tales_from_Earthsea_(film)

https://tr.wikipedia.org/wiki/Joe_Hisai%C5%9Fi

https://tr.wikipedia.org/wiki/Ate%C5%9Fb%C3%B6ceklerinin_Mezar%C4%B1

https://tr.wikipedia.org/wiki/Isao_Takahata

https://tr.wikipedia.org/wiki/G%C3%BCne%C5%9Fin_Prensi_Horus

https://en.wikipedia.org/wiki/Caproni_Ca.309