İlginç ve uzun bir tarihe sahip olan ipek, yarattığı ticaret yollarıyla birçok tarihi olaya yol açarken, casusluk hikayeleri ve binlerce yıl saklanan üretim sırrıyla tarihe en çok etki eden maddelerden biri. Üretimi büyük bir zorlukla yapılan ipeğin nasıl üretildiğini, anavatanı Asya’dan dünyaya yayılışı ve kullanılışının hikayesini bu yazıda görebilirsiniz.

İpeğin Bulunuşu

İpek, yaklaşık M.Ö. 3000 yılından beri kullanılan, Neolitik Çin’de bulunmuş bir kumaş türüdür. Efsaneye göre o dönemde Çin’i yöneten Sarı İmparator’un eşi İmparatoriçe Hsi-Ling-Shih, bir gün bahçesinde yürürken çayına koza halinde bir ipek böceği düşer. Çaya düşen kozanın çözünmeye başlamasıyla, ipek olarak bilinen bir iplik oluşur. Bu ipliğin kozadan oluştuğunu anlayan İmparatoriçe, ipek böceği ve kozaları incelemeye başlar ve bu sayede ipeğin nasıl elde edildiğini bulmuş olur. Yine efsaneye göre ipeği bulduktan sonra ilk ipek tezgahını yapan kişinin de İmparatoriçe Hsi-Ling-Shih olduğuna inanılır. Hsi-Ling-Shi, bazı Çince metinlerde İpek Tanrıçası olarak adlandırılır.

İpek, kıyafet ve süslemelerde kullanılmaya başlandıktan sonra ilk dönemde yalnızca İmparator ve ona çok yakın kişiler tarafından kullanılabiliyordu. O dönemde ipek, Çin’de uzun yıllar boyunca lüks bir madde oldu ve sadece belirli konumdaki insanlar ipeğe ulaşabildi. Zaman geçtikçe saray mensupları ve mahkeme üyelerinin de ipek kullanmasına izin verildi. İpek sadece giyimde kullanılmaktan çıkıp, süs eşyalarında, müzik aletlerinde, halatlarda, kaplarda ve benzeri birçok eşyada kullanılmaya başlandı. Zaman geçtikçe daha yüksek kalitelerde üretilen ipek, altın ve gümüş gibi bir para birimi olarak kullanılmaya başlandı.

Antik Çin'de ipek üretim tezgahları

İpek Nasıl Üretilir? İpek Böceği Nasıl  İpek Üretir?

Üretimi çok emek isteyen ipek, ipek böceğinden elde edilir. Bir tırtıl türü olan ipek böceği, özellikle dut yapraklarıyla beslenen bir böcektir. Bu böcekler hayatlarının bir döneminde kendilerini saran bir koza üretirler. Böceğin vücudundan salınan bir salgıyla ürettiği iplik şeklindeki bu koza ipeğin ham maddesidir.

İpek böceğinin yaptığı tek kozadan yaklaşık 1000 metre ipek teli elde edilir ve bu tel daha sonra lifler halinde üretimde kullanılır. Üretimi büyük emek isteyen ipeğin 1 kilogramı için yaklaşık 6000 tane koza kullanılır.

Üretimin ilk yapıldığı ilk yıllarda ufak tezgahlarda işlenen lifler, üretim miktarı arttıkça büyük makinelerde işlenmeye başlandı. İpek böceklerinin bir kısmı üremeyi sürdürmek için bekletilirken, diğer kısmının kozaları ipek üretimi için kullanılır. Günümüzde ipek böceklerinin çoğunluğu endüstriyel amaçlı yetiştirilirken çok az bir kısmı doğal olarak yetişir.

İpek böceği kozaları

İpek Yolu Nedir? Güzergahı ve Tarihi 

İpek üretimi Çin’de büyük bir endüstri haline gelirken, diğer ülkeler tarafından da değer gören bir madde olmaya başladı. M.Ö. 200-300 civarında Çin tarafından başka ülkelere satılmaya başlanan ipek, ilk olarak Hindistan’a ulaşırken daha sonra Mısır, Japonya, Moğolistan’a da satılmaya başlandı.

İpek, Orta Doğu ve Anadolu üstünden çizdiği rotayla Avrupa’ya ve Afrika’ya kadar ulaştı. Bu güzergah üzerinden sadece ipek değil, porselen, baharat, parfüm, mücevher gibi birçok ticari ürün de taşındı.

Roma İmparatorluğu bu yol üstünden, uzun yıllar boyunca, başta ipek olmak üzere altın, gümüş, halı ve mücevher ihraç etti.  Bu yolun aynı zamanda 13. Ve 14. yüzyıllarda, vebanın Asya’dan Batı’ya taşınmasına neden olduğu söylenir. Bu güzergah ilk defa Alman coğrafyacı Ferdinand von Richthofen tarafından 1877’de İpek Yolu olarak anıldı ve o tarihten beri de İpek Yolu olarak biliniyor.

Tarihte Çin İpeği

Çin İmparatorluğu, ipeğin nasıl üretildiğini diğer ülkelerden yaklaşık 4000 yıl boyunca gizledi. İpeğin elde edilme yolunun söylenmesi Çin İmparatorluğu’nda çok ciddi bir suç sayılırken, söyleyen kişiler için ölüm cezası söz konusuydu. Ancak efsaneye göre 5. yüzyılda bir Çin Prensesi’nin, Khaon Kralı ile evlenmesiyle beraber, Çin Prensesi saçlarına gizlediği ipek tohumlarını Khotan’a götürür ve ipek kozaları ilk defa Çin dışına çıkmış olur.

Tarihteki İlk Sanayi Casusluğu

Ayrıca M.S. 550 yılları civarında iki tane Hristiyan rahibin, bastonlarının içine gizledikleri ipek böceklerini, Khotan’dan o zaman Bizans İmparatorluğu tarafından yönetilen İstanbul’a kaçırdıkları söylenir. Bu rahipler, Bizans Kralı Justinian tarafından bizzat casusluk için görevlendirilmiştir.

Bu olay bilinen ilk sanayi casusluğu olarak kabul edilir. İpek üreticiliğinin teknikleri Avrupa’ya ancak 700 yıl sonra ulaştı. 15. yüzyılda ise Fransa ve İtalya Avrupa’nın lider üreticileri oldu.

Tarihte çok uzun bir yolculuktan geçmiş olan ipek ve ipek böcekçiliği, halen endüstride büyük bir yer kaplıyor. İlk bulunuşundan çok uzun bir süre sonra Avrupa ve birçok ülkeye yayılmış olan ipek uzun yıllarca bütün dünya tarafından yaygın olarak birçok alanda kullanıldı.

Günümüzde en çok tekstil ürünlerinde kullanılan ipek, halen en pahalı kumaş türlerinden biridir. İpeğin başlıca üretimi, Çin başta olmak üzere çoğunlukla Asya ülkelerinin elindedir.

Kaynaklar:

https://en.unesco.org/silkroad/about-silk-roads

https://www.ancient.eu/Silk/

http://www.silk-road.com/artl/silkhistory.shtml